Халимаг Монгол

1607 онд Ижил мєрєнд нvvдэллэн очсон Халимагууд 1655 онд Оросын хаанд элч илгээн тус улсын холбоотон нь болон суухаар тохирчээ. Тэд шарын шашин шvтдэг Зvvн гарын хаант улс, Монголчуудтай vргэлжийн харилцаатай байж єєрсдийн соёл, уламжлалаа тэр чигээр нь хадгалж vлдсэн євєрмєц хvмvvс юм. Халимагийн Аюук (1670-1724) хаан Петр I хаантай гэрээ байгуулан Оросын ємнєд хилийг Кавказынхан, Туркуудээс хамгаалах болсноор Оросын цэргийн гол холбоотон болов. Халимагууд зvгээр нэг Оросын харъяанд байсан жижиг угсаатан байсангvй 1681 онд Башкирыг Орост нэгтгэхэд, 1710 онд Туркын эсрэг дайнд, 1709 онд Шведтэй хийсэн Полтавын тулалдаанд, 1728 онд Персийн дайнд, 1786 онд Оросууд Кавказыг эзлэн авч Крымын хаант улсыг бут цохиход, 1910-1814 оны Орос-Францын дайнд (Ялангуяа алдарт Бородины тулалдаанд) тус тус Оросын гол холбоотон болж оролцож байжээ. Напелеон “Соёлт хvн тєрєлхтєн дайн байлдааны vед жигд цэмцгэр хувцас, ёслол тєгєлдєр жагсаал, нижгэр бємбєр гэх мэт цэргийн урлагийн соёлыг харуулах ёстой. Оросын армийн дунд хvн иддэг зэрлэгvvд байгаа ба тэдгээр махчдаас болж эр цэрэг ид хаваа vзvvлж чадахгvйд хvрч байна. Та тэр зэрлэгvvдийг турхирч араас нь Оросын армийн хvч чадал гэж хийрхэж буй нь инээдэмтэй хэрэг. Харин би тэр зэрлэгvvдтэй бус тантай, Оросуудтай тулалдахыг хvснэ” гэж Оросын хаан I Александр-т захидал илгээж байлаа. Энэ дайнд халимагийн Тvндэв, Цэрэнжав Баруун монголоос ирсэн Жамъян, Цэвэгжав нарын удирдсан Халимаг цэргvvд Оросын армийн бvрэлдхvvнд явж Австари хvртэл тулалдаж Оросын хаанаас их шан харамж авчээ. Иймээс их яруу найрагч А.С.Пушкин єєрийн шvлэгтээ “Талын нєхєр Халимаг” гэж онцлон тэмдэглэсэн байдаг. 1917 оны хувьсгалын дараа Халимагийн олон сурвалжтан, ноёдууд Франц, АНУ руу цагаачилсан бєгєєд Ижил мєрєндєє vлдэн єлсгєлєнд нэрвэгдсэн халимаг ах дvv нартаа 1922-1923 онд Монголын АЗГ-аас тусламж vзvvлж байсан тухай архивын мэдээ байдаг. Халимагууд нь одоо Астраханы губернд багтсан 10 аймаг, 150000 шахам хvнтэй Ойрадын Батут, Хэрэй, Дєрвєд, Хошууд, Харнуд, Тэлэнгит овог, яс орсон Автономит улс хэлбэрээр оршиж байна.

Эх сурвалж: http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D0%B0%D0%B3

Буриад Монгол

Буриад（Буряад, Орос: бурят）нь монгол угсааны үндэстэн юм. ОХУ-ын Буриадын Бүгд Найрамдах Улс, Усть Ордын Буриад болон Агын Буриадын автономит тойргууд, түүнчлэн Монголын хойд болон Хятадын зүүн хойд хэсгээр голлож оршин сууна.

Буриад нь Сибирийн холбооны тойрогт багтдаг ОХУ-ын субъект. Эрхvv ба Чит муж болон Монгол Улстай хилэлдэг. 2005 оны байдлаар 969.1 мянган хvн амтай, 351.3 мянган км2 нутагтай Нутгийн захын 60 гаруй хувь нь Байгал нуурын эрэг хєвєєнд оршдог.

Өвөр Монгол

БНХАУ-ын хойд хэсэгт орших Монгол угсаатны автономит эрх бүхий улс. Нийслэл нь Хөх хот. 1947 онд Хятадын коммунист намын нөлөөн дор Улаанхүү нар Өвөр Монголын өөртөө засах орныг байгуулсан. Монгол угсаатны газар нутаг боловч эдүгээ хүн амын 80 илүү хувь нь нангиад үндэстэн эзэлж буй.

Өвөр Монголын өөртөө Засах оронд амьдарч буй Монгол үндэстэнд: Цахар, Хорчин, Харчин, Дөрвөд, Барга, Буриад, Түмэд, Мянгад зэрэг олон ястан хамаарна.

Их Монгол улс

Их Монгол улс буюу Монголын эзэнт гүрэн(1206–1405) нь монгол газар нутагт байгуулагдсан түүхэн дэх хамгийн том үргэлжилсэн газар нутагтай эзэнт гүрэн юм. Хамгийн хүчирхэг үедээ 33 сая километр квадрат газар нутгийг эзэлж ойролцоогоор 100 сая хүн амтай байв. Зөвхөн Британы эзэнт(Британы эзэнт гүрэнд колон улсууд нь орсон ба Монголын эзэнт гүрэнд сибирийн аглаг тайга ороогүй. Эзэмшил газраар нь авч үзвэл бол Монголын эзэнт гүрэн дэлхийн түүхэн дэх хамгийн том гүрэн) гүрэн газар нутгийн хэмжээгээр том байснаар Монголын эзэнт гүрэн нь түүхэн дэх хоёрдахь том эзэнт гүрэн хэмээн тэмдэглэгджээ. 1206 онд Чингис хаан анхлан байгуулсан бөгөөд алтан үедээ Зүүн Азиас Зүүн Европ хүртэлх өргөн уудам газар нутгийг эзэмшиж байв.

Ази Европын олон арван хот улсуудыг сөнөөж хэдэн арван сая хүнийг өөрсдийн эрхшээлдээ оруулсан авч монголчуудын цэргийн тоо нь 250000 -аас хэтэрч байсангүй. Чингис хаан төв ази, одоогийн Монгол улсын газар нутаг дахь олон арван тархай бутархай нүүдэлчин аймгуудыг нэгтгэж Зүрчидийн Алтан улс, Умард Хятадын Тангуд болон Хорезмын эзэнт улсыг байлдан дагуулснаар их гүрний үүсэл хөгжил эхэлжээ.


Эх сурвалж:http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%82_%D0%B3%D2%AF%D1%80%D1%8D%D0%BD

Монгол үндэстэн

Монгол гэдэг нь Монгол Улс,Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын хойд хэсэгт орших Өвөр Монголын Өөртөө Засах Оронтой хил залган орших Монголын тал хээрээр төвлөрөн,Еврази эх газарт оршин суудаг нүүдлийн болон суурьшмал соёлтой үндэстэн.Алтай хэлний язгуурын монгол хэлээр харилцана. Өдгөө Монгол Улсад 2 сая 600 мянга гаруй, Хятадад 10 орчим сая монголчууд амьдардаг гэж үздэг бөгөөд нүүдэлчний хэв маягаас суурьшмал амьдралд шилжсэн хүн олон бий. Хятадад байх өвөр монголчуудын дунд монгол хэлээр ярьж үл чадах монголчууд цөөнгүй.

Хүн амын ихэнх нь буддын шашны нэг урсгал болох шарын шашныг шүтдэг бөгөөд энэ утгаараа Төвдтэй түүхэн холбоотой।

Монгол Улсын хүн амын ихэнх нь Халх хэмээн нэрлэгдэх бүлэгт хамаардаг. Монголын Эзэнт Гүрэн задарсны дараа Зүүн Монголыг халх түмэн хэмээн нэрлэх болсон нь аажмаар угсаатны нэр болон төлөвшсөн гэж үздэг. Өдгөөгийн Өвөр Монголчуудын ихэнх нь Халх боловч Хятад соёл, Хятад цус шингэсэн цэвэр Халх биш гэж үздэг.

Шинжаан Уйгурын Автономит Тойргийн нутгийн хойт хэсгийн Зүүнгар Цинхай Муж Төвдийн Дамү зэрэг нутгаар 15 дугаар зууны үеэс Манжийн эрхшээлд орох хүртлээ оршин тогтнож байсан Зүүнгарын Хаант Улсыг бүрдүүлж байсан Ойрдын үлдэгдэл оршин суудаг. Ойрдууд нь Монгол улсын баруун хэсэг болон Өвөр Монголын баруун хэсгээр мөн тархсан боловч ойрдуудыг ерөнхийдөө монгол үндэстэнд оруулж үздэг.

Оросын автономит улсуудын дунд монгол угсаатанд хамаарах Халимагийн Бүгд Найрамдах Улс Буриадын Бүгд Найрамдах Улс, түүнчлэн Усть-Ордын Буриад Агын Буриадын автономит тойргууд бий.Халимагууд нь 17 дугаар зууны эхэнд Волга мөрөн орчим руу шилжин суурьшсан Ойрд үндэстний нэг хэсэг ба Орос Улс өөртөө дагаар орсон монголчуудыг буриадууд хэмээн нэрлэн, тэр нь аажмаар шинэ угсаатан болж бүрэлдсэн гэж үздэг. Монгол Улсад оршин суух Буриадуудын ихэнх нь 20 дугаар зууны эхэнд Хятадаас салан тусгаарлах хөдөлгөөн өрнүүлэн, Монгол Улс руу шилжин суурьшсан.

Тува нь уламжлал, зан заншлын хувьд монголжсон хэдий боловч хэл болон угсаа гарвалыг нь харгалзан монголчуудын тоонд багтаасангүй.

Түүнчлэн, Хятадад Дагуур、Тунгус、Баоань、Тоу зэрэг монгол хэлний бүлэгт хамаарах хэлээр ярилцдаг цөөнх үндэстнүүд оршин суудаг. Хятадын Коммунист Засгийн Газар нь тэднийг "монгол үндэстэн" биш гэж үздэг ч тэд өөрсдийгөө монголчуудын нэг хэсэг гэж үзэх нь элбэг.

Эх сурвалж : http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D2%AF%D0%BD%D0%B4%D1%8D%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BD

Өнөөгийн Монгол улс

Монгол улс нь Ази тивийн зүүн хойд хэсэгт, ОХУ болон БНХАУ-ын дунд эх газрын төвд оршдог улс юм. Газар нутгийн хэмжээ нь 1.565.600 хавтгай дөрвөлжин км, энэ нь дэлхийд 19-т жагсдаг юм. Нутгийн зүүн, баруун болон өмнөд хэсгээр нийт 4673 км Хятадтай, хойд талаараа 3485 км-ийг Оростой хиллэдэг юм.

2.6 сая хүн амтай, хүн амын суурьшлаар бусад оронтой харьцуулахад хамгийн сийрэг орны тоонд орно. Нийслэл хот Улаанбаатарт 1 сая гаруй хүн оршин суудаг. Мөн тус улсын томоохон хотын тоонд аж үйлдвэр түлхүү хөгжсөн Дархан, зэсийн үйлдвэрлэлийн төв болох Эрдэнэт багтана. Хүн амын 60 орчим хувь нь хот суурин газарт, 40 орчим хувь нь хөдөө, орон нутагт оршин суух бөгөөд тэдгээрийн олонх нь нүүдлийн мал аж ахуй эрхэлдэг.