Чингисийн Онгон

---

Чингисийн онгон Євєр Монголын Ордос хотын Эзэн хороо хошууны Хороо сумны Гандир овоонд байдаг, Ордос хотын тєв Дун шен хотоос 65-км зайтай байдаг. Ширтэй ваараар барьсан гурван том монгол гэрээр уг онгон нь сvрлэг ихэмсэг харагддаг. Гол барилга нь Юань улсын vеийн монгол гэрийн хэв загвараар хийгдэж, Гол ордон, зvvн баруун хоёр бага ордон, зvvн баруун хоёр хонгил, хойт ордон зэрэг зургаан хэсгээс бvрдсэн байна.

Гол ордны хойморт гантиг чулуугаар сийлсэн 5-метр єндєр Чингис хааны хєрєгийг тахиж байдаг бєгєєд, тvvний араар том хэлбэрийн газрын зураг байж, эзэн богдын ємнє мєнхийн зул бадраатай байдаг юм.
Арын ордонд дахь Монгол гэрийн хэлбэртэй торгон цэцэг майханд Чингис хаан болон тvvний хатан бєрт vжний Чандарыг тахиж байгаа, тvvны хажуугийн шар майханд Чингис хааны хулан хатан исvн хатны чандр болон Чингис хааны дvv билгvvдэй, хасарын чандрыг тахиж байдаг.

Зvvн ордонд нь Чингис хааны дєрєвдvvгээр хvv Толой болон тvvний хатны чандрыг тахиж байгаа. Баруун ордонд нь Чингисийн есєн єрлєгийн бэлэг тэмдэг болсон есєн сvлдийг тахиж, чингисийн байлдан дагуулах vеийн хэргэлж байсан илд, ташуур зэрэг эд зvйлийг тахиж байгаа юм. Зvvн баруун хонгилын ханан дээр нь Чингис хааны бvх насны vйл ажилгаа болон том хэрэг явдлыг харуулсан зураг байдаг.

Жил болгоны билгийн улиралын гугвдугаар сарын хорин нэгэн, тавдугаар сарын арван таван, есдvгээр сарын арван хоёр, аравдугаар сарын шинийн гурванд чингисийн хойч vеийн шар дархдууд єргєн их тахилгын ажиллагаа хийдэг бєгєєд Хятадад байгаа Монголчууд болон дэлхийн єнцєг булан бvvрээс хvрэлцэн ирэх зочид цагийг эзэлсэн их эзэн чингис хааны гээгээн дvрд залибарч даатгадаг билээ. Энд бас тогтмол бус хугацаагаар Юуань улсын vеийн ордны хурим хийдэг бєгєєд ордос нутгийн зан vйлийг харуулсан хурим найр хийдэг юм. Чингисийн онгон нь одоо Євєр Монгол тєдийгvй Хятад даяар нэртэй жуулчиллийн газар болж, дотоодын болон дэлхий дахинд Монгол vндэстний тvvх соёлыг ойлгуулхад чухал хувь нэмэр vзvvлж байгаа юм.

Чигис хааны онгоныг зорин очих хvмvvс одоо жилээс жилд нэмэгдсээр байна।

Эх сурвалж: http://mongol.cri.cn/21/2004/09/03/41@26273.htm

ОРДОСЫН ЧИНГИСИЙН ОНГОН

Бидний цєєхєн монголчууд хоорондоо эв нэгдэл муутайгаасaa болж одоо хvчтэй гvрнvvдийн хараа хавчлага дор амь тээж явна. Хамгийн олон монгол аймаг хар хятадын савар дор тарчилж байгааг Дархадын энэ захиа гэрчилнэ буй за. Халхын залуус минь Євєл Монголын залуусын зовлонт байдлыг бага ч гэсэн ойлгонo буй хэмээн найдаж энэхvv нийтлэлийг Олоннарс хятад хэлнээс орчуулcныг шинэ vсгэнд буулган та бvхэнд толилуулж байна.

ДАРХАДЫН ЄРГЄХ ЗАРГЫН БИЧИГ

Бид бол Ордосын дархад, Монголын дээдэс Чингис хааны онгоныг сахин хамгаалж байгаа хvмvvс. Чингисийн онгоныг Ордост байрлуулснаас нааш бид хэдэн зуун жилийн турш амь нас, ариун цусаараа энэхvv онгон газар шороог хамгаалсаар ирсэн билээ. 1696 онд (Энх-Амгалангийн 35 дугаар он) Ар, Євєр Монголын засаг ван нар зєвлєн, Манж Чингийн засгийн газраас 500 єрх дархадыг єргємжилж, дархад аймаг гэсэн байна. Тэдээд эдгээр дархадыг цэргийн алба, єєр эл зvйлийн албанаас хэлтрvvлэн, vеийн vед Чингисийн онгоныг сахин хамгаалахаар болгoсон юм. Энэхvv дvрэм нь иргэн улсын vе ба Євєр Монголын Єєртєє Засах Орон байгуулагдсаны дараа ч хvчинтэй байсан. 1953 онд Євєр Монголын засгийн ордон дархадыг Чингисийн онгоныг vргэлжлэн сахин хамгаалахыг зєвшєєрсєн байна. 1964 онд "Чингисийн онгон" Євєр Монголын Єєртєє Засах Орны соёлын гол євєєр vнэлэгджээ. 1982 онд "Чингисийн онгон" соёлын євийг хамаарах газар байгуулагдаж, 1991 онд товчоо болжээ. Єчнєєн жилийн турш нам засгийнхан дархадын "Чингсийн онгон"-ыг сахин хамгаалах, дахин шvтэх ёс журмыг хvндэтгэж, соёлын уламжлалыг хадгалсаар ирсэн юм. Чингис хааны гавъяа зvтгэл дэлхий дахинд алдартай. Чингис хаан бол Монгол vндэстэний агуу євєг дээдэс мєртєє дорнын бvх vндэстэний омогшил болох нь яриангvй. Чингисийн онгон бол Монгол vндэстэний соёлын єв мєртєє бvх хvн тєрєлхтний нийтийн соёлын єв болох юм. Харин аль нэгэн хувь хvн буюу хамтрaгчдaд энэ нь харъяалагдаж огт болохгvй. Ямар нэгэн хувь хvн буюу нэгж дур тааваараа хєндєн, єєрийн санаагаараа соёлын євийг засан єєрчлєх нь манай бvх монголчуудад доромжлол болж, бvх хvн тєрєлхтний соёлын єв далагдан сvйтгэгдэж байгаа учир болно. Донглиан бол хувь хvний эрхэлсэн компани юм. Тvvний эзэн Хоу овогт газар орны засгийн ноёдтой ер бусын дотно харьцаатай байдгийг эндэхийн хvн болгон мэддэг билээ. Донглиан компани эл зvйлийн аргa замаар дамжин Чингисийн онгоны орчим дэх хэдэн мянган му газрыг хууль бусаар эзлэн, хєрс шороог ихээр хєдєлгєж хоёрдугаар "Чингисийн онгон" байгууллаа хэмээн сагсууран аашилсан билээ. Тэд дархадын зєвшєєрєлгvйгээр "Чингисийн онгон" дэх Улаанхvv нєхрийн бичээсийг хоёрдугаар "Чингисийн онгон"-доо аваачиж тавьсан. Бас нэгэн хvний хилэнг дэгдээх учир бол тэд аялал жуулчлалын газрынхаа чирvvл шаахайн дээр ч Богд Чингисийн нэрийг сийлсэн байна. Энэ нь хир зэргээр улайран сагсуурч байгаагийнх нь бодитой гэрч биш vv? Тэд Чингисийн нэрийн дээр гишиглэн Монгол ард тvмнийг гутаахын ихээр гутааж байгаа билээ. Одоо Донглиан компани нь Чингисийн онгоныг байгуулагч мєртєє хамаарагч болжээ. Хоу овогт бол яг Чингисийн онгоныг хамаарах хурлын тэргvvн, газар орны зарим засаг ноёдын дэмжлэг дор Донглиан компани нэгэнт уул "Чингисийн онгоныг хамаарах товчоо"-г орлож байна. Тэд одоо яг Чингисийн онгоны хvрээн доторх бvх юмыг шилжvvлэн цэвэрлэж, ихээр засалт хийх гэж буй. Ингэж арга vгvй байдалд орон туйлaар гачигдан шамдсаны учир энэхvv ил захидлыг бичиж, эл шатны хvмvvст vзvvлэн зєв ёсыг олгож, дэмжлэг vзvvлэхийг хvсч буй! Энд бид дархадын нэрийн ємнєєс доорх шаардлагыг тавьж байна:

ШААРДЛАГУУД:
1. Xолбогдол бvхий засаг захиргааны газраас даруйхан шалган байцаах бvлгэм томилoн дархадуудын дунд оруулж, Донглиан компанийн бусдын эрхэнд халдсан бvх хэргийг байцаан илчлэхийг шаардаж байна.
2. “Дархадууд бол Чингис хааны онгоны сахигч мєн” гэдэг монгол vндэстний хэдэн зуун жилийн уламжлалыг хvндэтгэн vзэхийг хvсэж байна. Чингис хааны онгоныг сахин хамгаалах болон дээдлэн тахих эрхтэй хvмvvс бол тvvхнээс аваад дархадууд болно. Ямар нэгэн байгууллага буюу хувь хvн энэх дархан эрхэнд халдаж болoxгvй юм.
3. HYБ-ын олон улсын соёлын євийг хамгаалах хууль болон Хятад улсын соёлын євийг хамгаалах хуулийн заалтанд, соёлын євийнг уг байдлаар нь хамгаалах хэрэгтэй гэж зааж байдаг. Tиймээс Чингис хааны онгоныг шинэчлэх тєлєвлєгєє нь эрхбиш тєрийн соёлын євийн товчоо болон холбогдол бvхий мэргэжлийн байгууллагын зєвшєєрлийг хvлээсэн байх хэрэгтэй юм. Гэвч "хоёрдугаар Чингисийн онгон" гэгч энэ тєлєвлєгєє нь ямарч мэргэжлийн байгууллага болон соёлын євийн захиргааны байгууллагын зєвшєєрлийг хvлээгээгvй байна. Иймээс тэр хууль бус зvйлийг заавал vгvйсгэх хэрэгтэй.
4. Донглиан компани Улаанхvvгийн бичээсийг дураараа авч єлгєж байх нь бусдын эрхэнд ноцтой халдсан зvйл болох бєгєєд Улаанхvvг хvндэтгээгvй явдал мєн. Бусдын эрхэнд халдахаа даруйхан больж, буруугаа хvлээх хэрэгтэй.
5. Донглиан компанийн хvмvvс богд эзэн Чингис хааны алдар нэрийг хєлдєє ємсдєг гэрийн шаахай дээрээ бичсэн явдал нь нийт монголчуудыг туйлын ихээр доромжилсон хэрэг мєн. Бусдын нэр хvндийг гутаан доромжилсон ялаар шийтгэж, тvvний vvсгэн сэдэгчээс эрvvгийн хариуцлага нэхэх хэрэгтэй. Бас тийм маягийн доромжлолтой эд барааг олны ємнє хураан цаазлах хэрэгтэй.
6. Чингис хааны онгон бол бvх дэлхийн хэдэн зуун тvмэн монголчуудын євєг дээдсийгээ дээдлэн хvндлэх хязгааргvй гvн хайр сэтгэлийг тєлєєлж байдаг юм. Tийм болoхоор соёлын євийг хамгаалал болон аялал жуулчлалын харьцааг зvй зохистой, зєвєєр зохицуулахыг дээд шатны засаг захиргааны байгууллагат хvсч байна. Бид яасан ч зарим хvмvvсийн мєнгє олж баяжихын багаж хэрэгсэл болж чадахгvй болoхоор євєг дээдэсийнхээ онгоныг єєр газар шилжvvлэхээс єєр аргагуй. Aриун сvнсийг нь бусдаар бузарлуулахгvй юм.
7. Газар шороoны хуулийн заалтанд, газар шороo хэрэглэх эрхийг єєрчлєх гэвэл заавал иргэний их хурал буюу гурваны хоёр хувиас дээш иргэнээр зєвшєєрєгдсєн байх хэрэгтэй гэсэн заалт байдаг. Гэвч Донглиан компани одоо эзэлж бvхий хэдэн мянган тvмэн мvv газар бол Хоу овогтон зэрэг хvмvvс элдэв зvйлийн хууль бус аргаар бусдын газар нутгийг эзлэн авсан явдал мєн. Зонхилох олон тооны дархадын ашиг тусаас зєрчсєн хууль бусаар эзлэгдсэн газрыг буцааж єгєх хэрэгтэй.
8. Донглиан компани болон Хоу овогтон зэрэг хvмvvс дархадын бэлчээрийн газрыг булаан эзэлж дархадын амьжиргааны замыг тасалснаар барахгvй, бид бvхний дээдсийн сvнсийг бузарлаж, онгоныг нь эвдэж байна. Бид Хоу овогтноос эрvvгийн хариуцлага нэхэхийг засгийн газарт шаардахаар барахгvй тэдгээр хvмvvс бол олонд хvрээлэлгvй хvмvvс болохийг илэрхийлж, тэдний дархадын газраас эртхэн зайлан явахыг хvснэ.

ОРДОСЫН ЧИНГИСИЙН ОНГОНЫ САХИГЧ ДАРХАДУУД

(Донглиан компанийг заалдагч дархадын хэсэг хvмvvсийн нэрс)
2004 оны 10 сарын 21-ний єдєр

Эх сурвалж: http://shbaatar.blogspot.com/2007/03/blog-post_20.html