Monday, April 9, 2012
Барга аймагтны товч тvvх
Монгол овогтны дотор Барга аймаг угсаа нэр гарсаар уджээ. Угаас Байгали далайн орчим хун шувууны бэлгэ гайхамшгаас баргын язгуур vvдэн гарав хэмээх єгvvлэл буй. Энэ нь балар эртнээс амаар уламжилсан мунхаг єгvvлэл буй. Даруй урт цагаас уулнаас бэлгэ илэрч манж алтан куру овогтон хєгжин мандвай хэмээсэнтэй адил шиг бололтой. Анхандаа нэлээд хvчирхэг тvрэмгий нэр алдаршиж дундад хятад орныг халдан дарлаж байсан амой.Тийнхvv Дун-жияан Ган-му бичигт Ли овогт Тан улсын vед Ба Еви-гv хэмээх нэгэн хvчирхэг аймгийн явдал учрыг тэмдэглэсэн нь даруй Барга аймаг мєн амой. Тvvнээс эдvгээ нэрлэгдэж байх Баргуужин аймаг ба Тvмэд аймаг болбаас баргын салбар амой. Буриад болбаас баргаас ойр 230, 40 оны vед салжээ. Yvнээс гадна зvvн гурван муж, халх, цахар, ил, єрємч зэргийн газарт сарнисан барга нар маш олон буй. Одоо Хєлєнбуйрын шинэ барга болбаас жинхэнэ барга мєн. Хуучин барга болбаас баргужины салбар мєн. Yvнийг даруй овгийн нэр хийгээд vгний аялгуугаар vзэвч тодорхой. Маш эртний цагт барга, тvмэд аймгийн Баругу баатар Дайчин ноёны гурван хєвгvvний отгон хєвгvvн Хорилардай мэргэн гэгчээс арван нэгэн хєвгvvн тєрсєн амой. Ахмадын нэр Галзуд хэмээх бєгєєд тvvнээс дараалан Хувасай, Гvбтvд, Гошид, Ширэйд, Хараган, Хутай, Бодонгад, Халбин, Цагаан, Батунай хэмээх ах дvv арван нэгэн хvний нэрээр овгийн нэр болгожээ. Эдгээр арван нэгэн овог болбаас манай шинэ барга найман хошууны дотор цєм буй. Yvнээс єєр олон зvйлийн овгууд болбаас угаас байсан ба хойно удаан нутаглан суусан газрын нэр ба эсвэл зарим онцгой алдар тvvхтэй хvмvvсийн нэрээр vрс нь овог болгон дуудсан ч байх мэт.
Эдvгээ шинэ хуучин барга аймагтны Хєлєнбуйр газарт нvvн ирсний учрыг товч хураамжтай илтгэвээс барга аймгийн олон ард нарын олонхи нь зvvн хойтох Хар мєрний адаг болох Єди гол, Ност уул хэмээх єн уудам газарт єнє удаан амар тvвшин нутаглан сууж байхуйд манж Жvшен аймаг хєгжиж дайчин улсын тєрийг байгуулаад хятад, монгол, тєвд хотон аймагтныг цєм эеэр нэгтгэн захирсны дараагаар орос улстай хил хязгаарыг хуваалцан гэрээ болзоо тогтоосны дараагаар Амар мужид дайн байлдаан дэгдсэн vест барга нар айн сочилдож, хааш зайлах билээ хэмээн зєвлєлдєхєд дотор зуураа санаа зохилдохгvй гурван анги болон нэг анги нь манжид дагамой хэмээн урагш нvvн Чичигарын зvvн этгээдээр єнгєрєн Мvнден хотын ойролцоо хvрээд бас тэндээс баруун тийш нvvгээд цахар нутагт одож, нэлээд олон жил болоод дахин хойш эгж Чичигарын зvvн хойд этгээдэд сууж байгаад Найралт Тєв хааны 11-р жилд Хєлєнбуйрын газарт нvvн иржээ. Энэ нь хуучин барга мєн. Нэг анги нь яс язгуур, шашин шvтлэгийн холбоогоор халх монголтой нийлмой хэмээн баруун тийш нvvж, Сэцэн хан аймгийн бэйс Жанчивдорж, бэйл Ванжил, ван Доржжал, засаг Шагдаржавын зэрэг хэдэн хошуунд орж засгуудад захирагдсаны хойно халх барга ард тvмэн харилцан эв найр эвдрэн муудалцсан явдал огт vгvй. Гагцхvv засаг, тайж нарын эрх сvр их, цааз эрvv хатуу, алба гувчуур хvнд дээр нийт баргачуудыг доромжлон vзэхvйд тэчьяадан хорсолцож Дугарын зэрэг найман хvмvvд тvрvvлж Эрдэнэ зуу дахь цэргийн хороонд суугаа зарлигийн сайд Жагданд бидний баргачууд засаг тайж нарын доор туйлын зовлон зvдгvvрийг эдэлж, тэсэхvйеэ бэрх болов. Дуртайгаар манж найман хошуунд орж хvчин єргєж зvтгэсvгэй хэмээн сєгдєн мэдvvлснийг уламжлан айлтгаж дээд эзнээс барга нар Хєлєнбуйр газарт vvрд жаргаж суутугай хэмээн зєвшєєрсєн зарлигийг олж Найралт Тєвийн 12-р онд Хєлєнбуйр газарт нvvж ирэв. Ийнхvv урьд хожид нvvн ирснээр хуучин шинэ барга хэмээн нэрлэгдэх болжээ.
Жич халхын нутагт хоцорсон барга олон буй гэдэг. Нэгэн анги нь шууд хойш нvvж орос улсын захиргаанд орсон нь буриад аймаг мєн. 1921 онд Агь, хори, vлирэнгэ аймгийн 1000 шахам єрхєт буриад нар урьд хожид Хєлєнбуйр газарт нvvн ирснийг Шинигэ голд нутаг олгож суулгасны хойно эдний дотроос удаа дараагаар халх монгол, дотоод монголын зvг нvvн одсон нь 400 хир єрх болжээ.
Одоо шинэ барга нарын анхан Хєлєнбуйр газарт нvvн ирсэн байдал учрыг товч тєдий тэмдэглэсvгэй.
Тэр цагийн засгийн тайж нарын дарлалаас хаширсан олон баргачууд хэдийгээр Хєлєнбуйр газарт эзэмшиж суух зєвшєєрєлт зарлигийг олсон боловч харъяат засаг нар хэрхэвч тавихгvй бодлого гаргаж улам чанд баримтлан захирахуйд барга нар Бvрэн хан уулын энгэр дээр сэмхэн хуралдаж тэр сарын тэр єдрийн шєнийн харанхуйд зэргээр нvvсvгэй хэмээн зєвлєн хэлэлцэж тогтоод болзоот шєнє бархираа зантай тэмээний амыг боож, буцах дуртай нохойн бєгсийг хайрч, огт чимээ гаргасангvй нэг шєнийн дотор цємєєр Хэрлэн голыг дагалдан шууд халхын хязгаараас гарч одсоныг бэйс Жанчивдорж сонсоод их л занаж хараасан бєгєєд бэйсийн хатан нь барга нарыг элдэв муу vгээр хараал тавин буруу хандан алцайн зогсож алан доогуураа шороо сацав хэмээдэг бєгєєд тvvнийг барга нар болбол харин эхнэр хvн гэгч эхийн дvрнм мєн. Эх бээр алцайн зогсож алтан дэлхийн шороог маны хойноос сацсан нь газар шороон шим хишиг хутаг буянаа цєм бидний баргад єгсєн сайн бэлгэ болов хэмээлдсэн vгийг эдvгээ болтол ярилцсаар буй.
Энэхvv нvvн ирэхvйд тэргvvлэгч нь Дугар, Цэрэн, Асрал, Дарь, Бадам (энэхvv Бадам болбаас Эрхэмбат миний дээд 8-р vеийн євєг мєн) Буни, Гэндэн, Ургамал эдгээр найм тvрvvлэн удирдаж нvvн ирээд шинэ барга аймаг хэмээн нэрийдэн зvvн баруун 2 гар, 8 хошуу, 24 сум зохиожээ. Тэндээс олон барга нар єн уудам єргєн их ашиг гаралтай газар нутгийг олсондоо баярлалдан тэрхvv удирдагч 8 хvний дээдсийн сум отгийн олон ард нар дуртайяа Дугар нарыг vе улиран хєєх сумын занги болгон vvрд захирагдахыг гуйн бvгдээр гарын vсэг талбин батлан мэдvvлснийг дээрээс зєвшєєрєн ёсоор болгосноос гадна бас онцгой гавъяатан нугуудад vе улиран хєєх сумын занги, ээлжлэн хєєх сумын занги олгож 16 vе залгамжлах сум, 8 ерийн сумтай нийт 24 сум болгосон бєгєєд тэдгээр vе залгамжлах занги нарын эрх хэмжээ, олох пvнлvv ба жич дэвших дэв нь ерийн занги нартай яг адил. Манж найман хошууны тvшмэлийн засгийн хууль дvрмээр захирагдсан амой.
Yvнээс гадна єєлдийн ван Сэбдэнванбуугийн нэгэн хошуу бидний солан барга нар нvvж ирэхээс нэлээд урьдхан ханы зарлиг зєвшєєрлийг олж Халх голыг дагалдан баруун этгээд эх халгих Азарган булаг, Гэхvv нуур, зvvн этгээд Аранз шар ус, Гурван гvн зэрэг газрыг эзлэн сууж байгаад тvvний хєвгvvн гvн Донровын vед хvрч баруун хойш нvvж, Тvшээт хан аймгийн баруун хойт хязгаарт нутаг олж суусан амой.
Тvvний анх ирж суусан ба хожим нvvн одсон он хийгээд хvний нэрийг данс бичиг олдохгvйд тодорхойлон бичиж эс чадав. Харин тэрхvv єєлд Севдэнванбуугийн хошууны ардын нvvн явсны дараа дээрээс Халхын голын баруун этгээдийн газрыг халхад, зvvн этгээдийн газрыг баргад олгож Халхын голын урсгалаар хязгаар болгон тогтоосон амой. Тvvнчлэн солон, дагуур, єєлд аймагтан болбаас Найралт Тєвийн 10-р жилд нvvж ирсэн амой. Дагуур нь солон барга нарт найман хошууны хууль дvрэм, албан хэрэг шийтгэх ёсыг заан сургахаар томилогдон ирээд солоны гарт орж захирагдсан амой. Эдvгээ байх цєєхєн тоотой єєлдийн дотор шинэ хуучин хэмээх ялгавар буй. Бас Бадаргуулт тєрийн он цагт замын Єрємчvн аймгийн нэгэн хошууг манай Хєлєнбуйрын захиргаанд оруулсан амой.
Манж найман хошууны дvрмийн их тєлєв нь нуган хєвгvvд арван нас хvрвээс найман хошууны албан сургуульд оруулж манж бичиг сургамой. 16 нас хvрч эрчилсний хойно шалган vзээд сонгон авч хуяг нємрєн жинхэнэ тооны цалинтай цэрэг болгомой. Жил бvр хавар хоёр сар, намар нэгэн сард харвалга, намналга, буугийн боловсрол хийлгэмой. Бас євлийн эхэн сард нэгэн удаа ав хомрого талбин эрийн чадлыг хєгжvvлмой. Бас аль газарт хулгай самуун дэгдвээс дайчлагдан мордож хэд хэдэн мянган тvмэн газрын холдахь халуун хvйтэн элдэв муу агаар амьсгалтай оронд хэдэн арван жил байлдаан хийж гавъяа байгуулаад буцаж ирэх ба дайнд унах автах нь vлэмж ажугуу. Тvvнээс бичгийн сургалтанд маш их алдаршсан эрдэмтэн мєн олон гардаг амой. Найман хошууны бичиг цэргийн тvшмэл хєєгч цэрэг, жич цэргийн гавъяатны байгуулсан vе залгамжлах тvшмэд нарт цєм зэрэг дэсээр улс гэрээс сар бvр тогтоолтой пvнлvv цалин талбиж єгєєд аливаа албанд бие хvчнээр явуулмой. Жич найман хошууны тvшмэл ард нарын тэжээвэр хєрєнгєнєєс гувчуур тvрээс авахгvй, харин жинхэнэ тушаалтай тvшмэд нар албан хэргээр гадагш гарч явах цагт єєрийн захиргааны аливаа чєлєє сул ард нарыг даалт авч тvvний бие, морь, улааг хэрэглэмой. Yvнээс єєр дээд ноёд тvшмэд нарын хэрэглэл хэмээн гувчуурлан хураан авах алба татвар огт vгvй. Жич бичиг цэргийн тvшмэлийг сонгон хэрэглэхvйд эрхэм язгууртан, доорд харцас хэмээн ялгаварлан vзэхгvй аль эрдэм сурталтай, эрийн чадал чийрэг сайныг шалган vзэж дэвшvvлэн хэрэглэмой. Тийнхvv зvvн гурван мужийн манж, дагуур, Хєлєнбуйр, Цахарын найман хошууны монголчуудаас их гавъяа магтаалтай сайд жанжин нар маш олон гарсан нь энэ учраас болжухуй. Манай Хєлєнбуйрын жанжин гvн Хайланза (солон хvн) бага насандаа цэрэгт мордож Дай-ван Жин-Чиуван зэрэг олон газрын хулгайг арилгаад бас тєвдийн чанад дахь Хvрга-зэн-ла, Чу-Чин хэмээх аймгийн самууныг тєвштгэсэн ба Дугар (шинэ барга хошууны зvvн хошууны хvн) дотоод гадаад 12 мужийг тойрон байлдаж тэрсэлсэн хулгайг хядан арилгаж тєвшитгээд Улиастайн жанжин тушаалтай байгаад бие эцэслэсэн энэ хоёрын тvvх нь Дайчин улсын Хармєрєн мужийн гавъяатан сайд нарын шашдир хэмээх хятад vсэгтэй дармалласан сударт буй. Эднээс гадна Хэнлин (дагуур) хэмээгдэхээс эхлэн гавъяа байгуулж их тушаал зэрэгт хvрэлцсэн хvмvvд маш олон буй. Vvнээс дээш барга монголын товч тvvх хийгээд шинэ хуучин барга солон, дагуур, єєлд, єрємчин, буриад нарын Хєлєнбуйрын газарт нvvн ирж суусан учир ба найман хошууны дvрмийн их тєлєвийг бvдvvвчлэн тэмдэглэсэн нь чухамхvv модонд эрхбиш vндэс бvхvй ба усанд бас ч эх vгvй журмыг барьж, улсыг судар тvvхэнд оруулах онц шалгарсан их гавъяа зvтгэлтний язгуур удам vvсгэл гарлыг тодотгон бичвээс сударчид нар хянан vзээд авмаар газрыг эш татан бичихэд хэрэг баримт болох болов уу хэмээх санаагаар хайш яйш эвлvvлэн бичвэй.
Хєлєнбуйрын єєртєє засах мужийн дарга Эрхэмбат
Sunday, February 17, 2008
Чингисийн Онгон
Чингисийн онгон Євєр Монголын Ордос хотын Эзэн хороо хошууны Хороо сумны Гандир овоонд байдаг, Ордос хотын тєв Дун шен хотоос 65-км зайтай байдаг. Ширтэй ваараар барьсан гурван том монгол гэрээр уг онгон нь сvрлэг ихэмсэг харагддаг. Гол барилга нь Юань улсын vеийн монгол гэрийн хэв загвараар хийгдэж, Гол ордон, зvvн баруун хоёр бага ордон, зvvн баруун хоёр хонгил, хойт ордон зэрэг зургаан хэсгээс бvрдсэн байна.
Гол ордны хойморт гантиг чулуугаар сийлсэн 5-метр єндєр Чингис хааны хєрєгийг тахиж байдаг бєгєєд, тvvний араар том хэлбэрийн газрын зураг байж, эзэн богдын ємнє мєнхийн зул бадраатай байдаг юм.
Арын ордонд дахь Монгол гэрийн хэлбэртэй торгон цэцэг майханд Чингис хаан болон тvvний хатан бєрт vжний Чандарыг тахиж байгаа, тvvны хажуугийн шар майханд Чингис хааны хулан хатан исvн хатны чандр болон Чингис хааны дvv билгvvдэй, хасарын чандрыг тахиж байдаг.
Зvvн ордонд нь Чингис хааны дєрєвдvvгээр хvv Толой болон тvvний хатны чандрыг тахиж байгаа. Баруун ордонд нь Чингисийн есєн єрлєгийн бэлэг тэмдэг болсон есєн сvлдийг тахиж, чингисийн байлдан дагуулах vеийн хэргэлж байсан илд, ташуур зэрэг эд зvйлийг тахиж байгаа юм. Зvvн баруун хонгилын ханан дээр нь Чингис хааны бvх насны vйл ажилгаа болон том хэрэг явдлыг харуулсан зураг байдаг.
Жил болгоны билгийн улиралын гугвдугаар сарын хорин нэгэн, тавдугаар сарын арван таван, есдvгээр сарын арван хоёр, аравдугаар сарын шинийн гурванд чингисийн хойч vеийн шар дархдууд єргєн их тахилгын ажиллагаа хийдэг бєгєєд Хятадад байгаа Монголчууд болон дэлхийн єнцєг булан бvvрээс хvрэлцэн ирэх зочид цагийг эзэлсэн их эзэн чингис хааны гээгээн дvрд залибарч даатгадаг билээ. Энд бас тогтмол бус хугацаагаар Юуань улсын vеийн ордны хурим хийдэг бєгєєд ордос нутгийн зан vйлийг харуулсан хурим найр хийдэг юм. Чингисийн онгон нь одоо Євєр Монгол тєдийгvй Хятад даяар нэртэй жуулчиллийн газар болж, дотоодын болон дэлхий дахинд Монгол vндэстний тvvх соёлыг ойлгуулхад чухал хувь нэмэр vзvvлж байгаа юм.
Чигис хааны онгоныг зорин очих хvмvvс одоо жилээс жилд нэмэгдсээр байна।
Эх сурвалж: http://mongol.cri.cn/21/2004/09/03/41@26273.htm
ОРДОСЫН ЧИНГИСИЙН ОНГОН
Бидний цєєхєн монголчууд хоорондоо эв нэгдэл муутайгаасaa болж одоо хvчтэй гvрнvvдийн хараа хавчлага дор амь тээж явна. Хамгийн олон монгол аймаг хар хятадын савар дор тарчилж байгааг Дархадын энэ захиа гэрчилнэ буй за. Халхын залуус минь Євєл Монголын залуусын зовлонт байдлыг бага ч гэсэн ойлгонo буй хэмээн найдаж энэхvv нийтлэлийг Олоннарс хятад хэлнээс орчуулcныг шинэ vсгэнд буулган та бvхэнд толилуулж байна.
ДАРХАДЫН ЄРГЄХ ЗАРГЫН БИЧИГ
Бид бол Ордосын дархад, Монголын дээдэс Чингис хааны онгоныг сахин хамгаалж байгаа хvмvvс. Чингисийн онгоныг Ордост байрлуулснаас нааш бид хэдэн зуун жилийн турш амь нас, ариун цусаараа энэхvv онгон газар шороог хамгаалсаар ирсэн билээ. 1696 онд (Энх-Амгалангийн 35 дугаар он) Ар, Євєр Монголын засаг ван нар зєвлєн, Манж Чингийн засгийн газраас 500 єрх дархадыг єргємжилж, дархад аймаг гэсэн байна. Тэдээд эдгээр дархадыг цэргийн алба, єєр эл зvйлийн албанаас хэлтрvvлэн, vеийн vед Чингисийн онгоныг сахин хамгаалахаар болгoсон юм. Энэхvv дvрэм нь иргэн улсын vе ба Євєр Монголын Єєртєє Засах Орон байгуулагдсаны дараа ч хvчинтэй байсан. 1953 онд Євєр Монголын засгийн ордон дархадыг Чингисийн онгоныг vргэлжлэн сахин хамгаалахыг зєвшєєрсєн байна. 1964 онд "Чингисийн онгон" Євєр Монголын Єєртєє Засах Орны соёлын гол євєєр vнэлэгджээ. 1982 онд "Чингисийн онгон" соёлын євийг хамаарах газар байгуулагдаж, 1991 онд товчоо болжээ. Єчнєєн жилийн турш нам засгийнхан дархадын "Чингсийн онгон"-ыг сахин хамгаалах, дахин шvтэх ёс журмыг хvндэтгэж, соёлын уламжлалыг хадгалсаар ирсэн юм. Чингис хааны гавъяа зvтгэл дэлхий дахинд алдартай. Чингис хаан бол Монгол vндэстэний агуу євєг дээдэс мєртєє дорнын бvх vндэстэний омогшил болох нь яриангvй. Чингисийн онгон бол Монгол vндэстэний соёлын єв мєртєє бvх хvн тєрєлхтний нийтийн соёлын єв болох юм. Харин аль нэгэн хувь хvн буюу хамтрaгчдaд энэ нь харъяалагдаж огт болохгvй. Ямар нэгэн хувь хvн буюу нэгж дур тааваараа хєндєн, єєрийн санаагаараа соёлын євийг засан єєрчлєх нь манай бvх монголчуудад доромжлол болж, бvх хvн тєрєлхтний соёлын єв далагдан сvйтгэгдэж байгаа учир болно. Донглиан бол хувь хvний эрхэлсэн компани юм. Тvvний эзэн Хоу овогт газар орны засгийн ноёдтой ер бусын дотно харьцаатай байдгийг эндэхийн хvн болгон мэддэг билээ. Донглиан компани эл зvйлийн аргa замаар дамжин Чингисийн онгоны орчим дэх хэдэн мянган му газрыг хууль бусаар эзлэн, хєрс шороог ихээр хєдєлгєж хоёрдугаар "Чингисийн онгон" байгууллаа хэмээн сагсууран аашилсан билээ. Тэд дархадын зєвшєєрєлгvйгээр "Чингисийн онгон" дэх Улаанхvv нєхрийн бичээсийг хоёрдугаар "Чингисийн онгон"-доо аваачиж тавьсан. Бас нэгэн хvний хилэнг дэгдээх учир бол тэд аялал жуулчлалын газрынхаа чирvvл шаахайн дээр ч Богд Чингисийн нэрийг сийлсэн байна. Энэ нь хир зэргээр улайран сагсуурч байгаагийнх нь бодитой гэрч биш vv? Тэд Чингисийн нэрийн дээр гишиглэн Монгол ард тvмнийг гутаахын ихээр гутааж байгаа билээ. Одоо Донглиан компани нь Чингисийн онгоныг байгуулагч мєртєє хамаарагч болжээ. Хоу овогт бол яг Чингисийн онгоныг хамаарах хурлын тэргvvн, газар орны зарим засаг ноёдын дэмжлэг дор Донглиан компани нэгэнт уул "Чингисийн онгоныг хамаарах товчоо"-г орлож байна. Тэд одоо яг Чингисийн онгоны хvрээн доторх бvх юмыг шилжvvлэн цэвэрлэж, ихээр засалт хийх гэж буй. Ингэж арга vгvй байдалд орон туйлaар гачигдан шамдсаны учир энэхvv ил захидлыг бичиж, эл шатны хvмvvст vзvvлэн зєв ёсыг олгож, дэмжлэг vзvvлэхийг хvсч буй! Энд бид дархадын нэрийн ємнєєс доорх шаардлагыг тавьж байна:
ШААРДЛАГУУД:
1. Xолбогдол бvхий засаг захиргааны газраас даруйхан шалган байцаах бvлгэм томилoн дархадуудын дунд оруулж, Донглиан компанийн бусдын эрхэнд халдсан бvх хэргийг байцаан илчлэхийг шаардаж байна.
2. “Дархадууд бол Чингис хааны онгоны сахигч мєн” гэдэг монгол vндэстний хэдэн зуун жилийн уламжлалыг хvндэтгэн vзэхийг хvсэж байна. Чингис хааны онгоныг сахин хамгаалах болон дээдлэн тахих эрхтэй хvмvvс бол тvvхнээс аваад дархадууд болно. Ямар нэгэн байгууллага буюу хувь хvн энэх дархан эрхэнд халдаж болoxгvй юм.
3. HYБ-ын олон улсын соёлын євийг хамгаалах хууль болон Хятад улсын соёлын євийг хамгаалах хуулийн заалтанд, соёлын євийнг уг байдлаар нь хамгаалах хэрэгтэй гэж зааж байдаг. Tиймээс Чингис хааны онгоныг шинэчлэх тєлєвлєгєє нь эрхбиш тєрийн соёлын євийн товчоо болон холбогдол бvхий мэргэжлийн байгууллагын зєвшєєрлийг хvлээсэн байх хэрэгтэй юм. Гэвч "хоёрдугаар Чингисийн онгон" гэгч энэ тєлєвлєгєє нь ямарч мэргэжлийн байгууллага болон соёлын євийн захиргааны байгууллагын зєвшєєрлийг хvлээгээгvй байна. Иймээс тэр хууль бус зvйлийг заавал vгvйсгэх хэрэгтэй.
4. Донглиан компани Улаанхvvгийн бичээсийг дураараа авч єлгєж байх нь бусдын эрхэнд ноцтой халдсан зvйл болох бєгєєд Улаанхvvг хvндэтгээгvй явдал мєн. Бусдын эрхэнд халдахаа даруйхан больж, буруугаа хvлээх хэрэгтэй.
5. Донглиан компанийн хvмvvс богд эзэн Чингис хааны алдар нэрийг хєлдєє ємсдєг гэрийн шаахай дээрээ бичсэн явдал нь нийт монголчуудыг туйлын ихээр доромжилсон хэрэг мєн. Бусдын нэр хvндийг гутаан доромжилсон ялаар шийтгэж, тvvний vvсгэн сэдэгчээс эрvvгийн хариуцлага нэхэх хэрэгтэй. Бас тийм маягийн доромжлолтой эд барааг олны ємнє хураан цаазлах хэрэгтэй.
6. Чингис хааны онгон бол бvх дэлхийн хэдэн зуун тvмэн монголчуудын євєг дээдсийгээ дээдлэн хvндлэх хязгааргvй гvн хайр сэтгэлийг тєлєєлж байдаг юм. Tийм болoхоор соёлын євийг хамгаалал болон аялал жуулчлалын харьцааг зvй зохистой, зєвєєр зохицуулахыг дээд шатны засаг захиргааны байгууллагат хvсч байна. Бид яасан ч зарим хvмvvсийн мєнгє олж баяжихын багаж хэрэгсэл болж чадахгvй болoхоор євєг дээдэсийнхээ онгоныг єєр газар шилжvvлэхээс єєр аргагуй. Aриун сvнсийг нь бусдаар бузарлуулахгvй юм.
7. Газар шороoны хуулийн заалтанд, газар шороo хэрэглэх эрхийг єєрчлєх гэвэл заавал иргэний их хурал буюу гурваны хоёр хувиас дээш иргэнээр зєвшєєрєгдсєн байх хэрэгтэй гэсэн заалт байдаг. Гэвч Донглиан компани одоо эзэлж бvхий хэдэн мянган тvмэн мvv газар бол Хоу овогтон зэрэг хvмvvс элдэв зvйлийн хууль бус аргаар бусдын газар нутгийг эзлэн авсан явдал мєн. Зонхилох олон тооны дархадын ашиг тусаас зєрчсєн хууль бусаар эзлэгдсэн газрыг буцааж єгєх хэрэгтэй.
8. Донглиан компани болон Хоу овогтон зэрэг хvмvvс дархадын бэлчээрийн газрыг булаан эзэлж дархадын амьжиргааны замыг тасалснаар барахгvй, бид бvхний дээдсийн сvнсийг бузарлаж, онгоныг нь эвдэж байна. Бид Хоу овогтноос эрvvгийн хариуцлага нэхэхийг засгийн газарт шаардахаар барахгvй тэдгээр хvмvvс бол олонд хvрээлэлгvй хvмvvс болохийг илэрхийлж, тэдний дархадын газраас эртхэн зайлан явахыг хvснэ.
ОРДОСЫН ЧИНГИСИЙН ОНГОНЫ САХИГЧ ДАРХАДУУД
(Донглиан компанийг заалдагч дархадын хэсэг хvмvvсийн нэрс)
2004 оны 10 сарын 21-ний єдєр
Эх сурвалж: http://shbaatar.blogspot.com/2007/03/blog-post_20.html
ДАРХАДЫН ЄРГЄХ ЗАРГЫН БИЧИГ
Бид бол Ордосын дархад, Монголын дээдэс Чингис хааны онгоныг сахин хамгаалж байгаа хvмvvс. Чингисийн онгоныг Ордост байрлуулснаас нааш бид хэдэн зуун жилийн турш амь нас, ариун цусаараа энэхvv онгон газар шороог хамгаалсаар ирсэн билээ. 1696 онд (Энх-Амгалангийн 35 дугаар он) Ар, Євєр Монголын засаг ван нар зєвлєн, Манж Чингийн засгийн газраас 500 єрх дархадыг єргємжилж, дархад аймаг гэсэн байна. Тэдээд эдгээр дархадыг цэргийн алба, єєр эл зvйлийн албанаас хэлтрvvлэн, vеийн vед Чингисийн онгоныг сахин хамгаалахаар болгoсон юм. Энэхvv дvрэм нь иргэн улсын vе ба Євєр Монголын Єєртєє Засах Орон байгуулагдсаны дараа ч хvчинтэй байсан. 1953 онд Євєр Монголын засгийн ордон дархадыг Чингисийн онгоныг vргэлжлэн сахин хамгаалахыг зєвшєєрсєн байна. 1964 онд "Чингисийн онгон" Євєр Монголын Єєртєє Засах Орны соёлын гол євєєр vнэлэгджээ. 1982 онд "Чингисийн онгон" соёлын євийг хамаарах газар байгуулагдаж, 1991 онд товчоо болжээ. Єчнєєн жилийн турш нам засгийнхан дархадын "Чингсийн онгон"-ыг сахин хамгаалах, дахин шvтэх ёс журмыг хvндэтгэж, соёлын уламжлалыг хадгалсаар ирсэн юм. Чингис хааны гавъяа зvтгэл дэлхий дахинд алдартай. Чингис хаан бол Монгол vндэстэний агуу євєг дээдэс мєртєє дорнын бvх vндэстэний омогшил болох нь яриангvй. Чингисийн онгон бол Монгол vндэстэний соёлын єв мєртєє бvх хvн тєрєлхтний нийтийн соёлын єв болох юм. Харин аль нэгэн хувь хvн буюу хамтрaгчдaд энэ нь харъяалагдаж огт болохгvй. Ямар нэгэн хувь хvн буюу нэгж дур тааваараа хєндєн, єєрийн санаагаараа соёлын євийг засан єєрчлєх нь манай бvх монголчуудад доромжлол болж, бvх хvн тєрєлхтний соёлын єв далагдан сvйтгэгдэж байгаа учир болно. Донглиан бол хувь хvний эрхэлсэн компани юм. Тvvний эзэн Хоу овогт газар орны засгийн ноёдтой ер бусын дотно харьцаатай байдгийг эндэхийн хvн болгон мэддэг билээ. Донглиан компани эл зvйлийн аргa замаар дамжин Чингисийн онгоны орчим дэх хэдэн мянган му газрыг хууль бусаар эзлэн, хєрс шороог ихээр хєдєлгєж хоёрдугаар "Чингисийн онгон" байгууллаа хэмээн сагсууран аашилсан билээ. Тэд дархадын зєвшєєрєлгvйгээр "Чингисийн онгон" дэх Улаанхvv нєхрийн бичээсийг хоёрдугаар "Чингисийн онгон"-доо аваачиж тавьсан. Бас нэгэн хvний хилэнг дэгдээх учир бол тэд аялал жуулчлалын газрынхаа чирvvл шаахайн дээр ч Богд Чингисийн нэрийг сийлсэн байна. Энэ нь хир зэргээр улайран сагсуурч байгаагийнх нь бодитой гэрч биш vv? Тэд Чингисийн нэрийн дээр гишиглэн Монгол ард тvмнийг гутаахын ихээр гутааж байгаа билээ. Одоо Донглиан компани нь Чингисийн онгоныг байгуулагч мєртєє хамаарагч болжээ. Хоу овогт бол яг Чингисийн онгоныг хамаарах хурлын тэргvvн, газар орны зарим засаг ноёдын дэмжлэг дор Донглиан компани нэгэнт уул "Чингисийн онгоныг хамаарах товчоо"-г орлож байна. Тэд одоо яг Чингисийн онгоны хvрээн доторх бvх юмыг шилжvvлэн цэвэрлэж, ихээр засалт хийх гэж буй. Ингэж арга vгvй байдалд орон туйлaар гачигдан шамдсаны учир энэхvv ил захидлыг бичиж, эл шатны хvмvvст vзvvлэн зєв ёсыг олгож, дэмжлэг vзvvлэхийг хvсч буй! Энд бид дархадын нэрийн ємнєєс доорх шаардлагыг тавьж байна:
ШААРДЛАГУУД:
1. Xолбогдол бvхий засаг захиргааны газраас даруйхан шалган байцаах бvлгэм томилoн дархадуудын дунд оруулж, Донглиан компанийн бусдын эрхэнд халдсан бvх хэргийг байцаан илчлэхийг шаардаж байна.
2. “Дархадууд бол Чингис хааны онгоны сахигч мєн” гэдэг монгол vндэстний хэдэн зуун жилийн уламжлалыг хvндэтгэн vзэхийг хvсэж байна. Чингис хааны онгоныг сахин хамгаалах болон дээдлэн тахих эрхтэй хvмvvс бол тvvхнээс аваад дархадууд болно. Ямар нэгэн байгууллага буюу хувь хvн энэх дархан эрхэнд халдаж болoxгvй юм.
3. HYБ-ын олон улсын соёлын євийг хамгаалах хууль болон Хятад улсын соёлын євийг хамгаалах хуулийн заалтанд, соёлын євийнг уг байдлаар нь хамгаалах хэрэгтэй гэж зааж байдаг. Tиймээс Чингис хааны онгоныг шинэчлэх тєлєвлєгєє нь эрхбиш тєрийн соёлын євийн товчоо болон холбогдол бvхий мэргэжлийн байгууллагын зєвшєєрлийг хvлээсэн байх хэрэгтэй юм. Гэвч "хоёрдугаар Чингисийн онгон" гэгч энэ тєлєвлєгєє нь ямарч мэргэжлийн байгууллага болон соёлын євийн захиргааны байгууллагын зєвшєєрлийг хvлээгээгvй байна. Иймээс тэр хууль бус зvйлийг заавал vгvйсгэх хэрэгтэй.
4. Донглиан компани Улаанхvvгийн бичээсийг дураараа авч єлгєж байх нь бусдын эрхэнд ноцтой халдсан зvйл болох бєгєєд Улаанхvvг хvндэтгээгvй явдал мєн. Бусдын эрхэнд халдахаа даруйхан больж, буруугаа хvлээх хэрэгтэй.
5. Донглиан компанийн хvмvvс богд эзэн Чингис хааны алдар нэрийг хєлдєє ємсдєг гэрийн шаахай дээрээ бичсэн явдал нь нийт монголчуудыг туйлын ихээр доромжилсон хэрэг мєн. Бусдын нэр хvндийг гутаан доромжилсон ялаар шийтгэж, тvvний vvсгэн сэдэгчээс эрvvгийн хариуцлага нэхэх хэрэгтэй. Бас тийм маягийн доромжлолтой эд барааг олны ємнє хураан цаазлах хэрэгтэй.
6. Чингис хааны онгон бол бvх дэлхийн хэдэн зуун тvмэн монголчуудын євєг дээдсийгээ дээдлэн хvндлэх хязгааргvй гvн хайр сэтгэлийг тєлєєлж байдаг юм. Tийм болoхоор соёлын євийг хамгаалал болон аялал жуулчлалын харьцааг зvй зохистой, зєвєєр зохицуулахыг дээд шатны засаг захиргааны байгууллагат хvсч байна. Бид яасан ч зарим хvмvvсийн мєнгє олж баяжихын багаж хэрэгсэл болж чадахгvй болoхоор євєг дээдэсийнхээ онгоныг єєр газар шилжvvлэхээс єєр аргагуй. Aриун сvнсийг нь бусдаар бузарлуулахгvй юм.
7. Газар шороoны хуулийн заалтанд, газар шороo хэрэглэх эрхийг єєрчлєх гэвэл заавал иргэний их хурал буюу гурваны хоёр хувиас дээш иргэнээр зєвшєєрєгдсєн байх хэрэгтэй гэсэн заалт байдаг. Гэвч Донглиан компани одоо эзэлж бvхий хэдэн мянган тvмэн мvv газар бол Хоу овогтон зэрэг хvмvvс элдэв зvйлийн хууль бус аргаар бусдын газар нутгийг эзлэн авсан явдал мєн. Зонхилох олон тооны дархадын ашиг тусаас зєрчсєн хууль бусаар эзлэгдсэн газрыг буцааж єгєх хэрэгтэй.
8. Донглиан компани болон Хоу овогтон зэрэг хvмvvс дархадын бэлчээрийн газрыг булаан эзэлж дархадын амьжиргааны замыг тасалснаар барахгvй, бид бvхний дээдсийн сvнсийг бузарлаж, онгоныг нь эвдэж байна. Бид Хоу овогтноос эрvvгийн хариуцлага нэхэхийг засгийн газарт шаардахаар барахгvй тэдгээр хvмvvс бол олонд хvрээлэлгvй хvмvvс болохийг илэрхийлж, тэдний дархадын газраас эртхэн зайлан явахыг хvснэ.
ОРДОСЫН ЧИНГИСИЙН ОНГОНЫ САХИГЧ ДАРХАДУУД
(Донглиан компанийг заалдагч дархадын хэсэг хvмvvсийн нэрс)
2004 оны 10 сарын 21-ний єдєр
Эх сурвалж: http://shbaatar.blogspot.com/2007/03/blog-post_20.html
Wednesday, December 12, 2007
Соёмбо
Намайг МОНГОЛ гэдэг. Би хонины мах иддэг. Гэхдээ би хонио алдаггүй. Бас сүү уух дуртай. Гэхдээ би сүүг үнээнээс сааж биш бас гуйж биш зүгээр л дэлгүүрээс худалдаад авчихдаг. Үнэ нь 850-1200 төгрөгийн хооронд байдаг. Захаас бөөндөж авсан ч болдог. За тэр ч яахав. Өвөг дээдэс минь соёмбыг туганд тахиж үлдээсэн болохоос шилэнд тахиж үлдээгээгүй. Соёмбыг би дээр намирах туган дээрээс бас Дэлгэрмөрөнгийн толгой дээрээс харж байснаас архины шилэн дээр гялалзаж явахыг мэдэхгүй. Тиймээс зөвшөөрөхгүй ээ. Баярлалаа.
Tuesday, December 4, 2007
Халимаг түмэн эх нутагтаа зорьсон гунигт түүх
1771 онд Орос ороныг хатан хаан Катарина удирдаж байх үед Волга мөрний эрэг дээр Халимагийн Монгол аймгуудын удирдагч нар чуулав. Хэдэн зууны турш энэ газар тэдний эзэмшил нутаг байсан авч, бага багаар Орос суурьшигчдад алдсаар байлаа. Халимагууд Түвд, Монголд өргөнөөр тархсан Буддийн шашны Ламайзмын урсгалыг шүтдэг байв. Гэвч залуусыг нь Оросын христийн миссионерүүд эргүүлдэн, шашиндаа элсүүлэхээр чармайх болов. Бүслэгдэж, хавчигдаж, тал нутагтаа дураараа нүүж, сууж чадахаа больсон нь нүүдэлчдийг тэвчихийн аргагүй бухимдуулж байлаа. Хаа сайгүй маргаан, тулаан, тэмцэл өрнөж Халимаг түмэн шаналан түгшив.
Хэдэн шийдэмгий эрчүүд Түвд, Монголыг эрхэндээ оруулаад байсан Манж руу очив. Манжийн хаан зөөлөн засаг, газар нутаг амлав. Түүнчлэн: " та нар нутагтаа ирснээр дураараа нүүж сууж, бурхан шашнаа хэнээс ч айж эмээлгүйгээр чөлөөтэй шүтэх болно" гэж уламжлуулав. Халимаг ноёдод энэ л ганц гарц байв. Тэд гэр бүл, албат иргэд, бүхий л мал сүргээ аваад хуучин нутгаа тэмүүлэн зорихоор тохиров.
Халимагийн хан Манжийн хил хүртэл нүцгэн уудам тал, элчилгүй халуун цөлөөс бүрдэх олон зуун, хэдэн мянган км зам туулах учиртайг түгшингүй тооцоолж байв. Yүнээс гадна тэдний замд алхам бүрт тааралдах эртний өст Башкир, Киргиз болон бусад нүүдэлчин аймгууд дайран довтлох нь тодорхой. Түүнчлэн Орос гүрэн өөрсдийн харьяанаас бүхэл бүтэн нэг үндэстэнг бүхий л мал сүрэгтэй нь цуг зүгээр л тавиад явуулна гэж үгүй, Халимагуудын заналт дайсан Козакуудыг араас нь нэхүүлж, голтой бүхнийг нь хядуулах болно.
Ийм учир хуран цугласан халимаг ноёдод шийд гаргахад тун хүнд байлаа. Тэд өөрсдийн цорын ганц баялаг болох тал дүүрэн бэлчих мал сүргээ бахархан харж, тэдний мөөрөлдөх, майлалдах дууг таашаан сонсоно. Гэвч хэрэв энэ мал сүрэг үгүй болвол Халимаг түмэн хэрхэн амьдрах вэ? Гэр бүрт хашхиралдан, уйлалдах бяцхан үрс нь өсөж томроод хэн болох вэ? Тэдэнд 2 л гарц байлаа: нэг бол хуучин нутгаа зорих эсвэл тэндээ үлдэж үндэстнийхээ хувьд мөхөх.
Хавчилт, шахалтаас залхсан ард түмэн нутгаа хаяж нүүхээр шийдэв. Хүн төрөлхтөний түүхэнд гарсан өөр нэгэн алдартай нүүдэл бол Эксодус, Египетээс гарсан Еврей нарын нүүдэл юм. Мозесийн адилаар Халимагийн удирдагч ард түмнээ уриалан дуудаж, нэг дүгээр сарын эхээр Волга мөрний эргээс хөдөлжээ.
Баруун Халмагчууд тохирсон дохиог сонсоогүй юу эсвэл гол гаталж чадсангүй юу мөрний нөгөө эрэгт үлдэж хоцорчээ. Хожим тэд Каспийн тэнгисийн орчим суурьшсан юм. Оросын хувьсгалаар цагаан хаанд үнэнч байж, түүнийг дэмжсэнийхээ шийтгэлийг хатуу ширүүнээр амсчээ. Дэлхийн хоёр дугаар дайны үеээр ч тэднийг олноор нь устгажээ. Америкийн Нью Жерси болон бусад газар дүрвэгч Халимагууд цөөн тоогоор амьдарч байна. Мөн Оросын холбооны улсад Халимагийн улс оршин буй.
Зүүн Халимагчууд 300000 иргэдээ аван алс хол орших уугуул нутгаа зорин босов.Бэлтгэлээ сайтар базаасан байв. Халимагийн морьтон баатрууд дайран байлдах-, болон хамгаалан дагалдах- ангиудад хуваагдаж үүргээ хурдан, гавшгай, найдвартай биелүүлж байв. Ачаа хөсөг, эмэгтэйчүүл хүүхдүүдийг суулгасан уртаас урт тэмээн жингийн цувааг зарим нь хамгаалж байхад, бусад нь буу, сум хүрэх зайд явж гадны довтолгоог хамгаалан байлдаж байв. Оросуудаас зугтаж буйг нь саатуулах гэсэн хэн бүхнийг урьдаас нь довтолж устган сөнөөхөөр шилмэл эрчүүдээс бүрдсэн тусгай анги ч байгуулав.
Арын хамгаалалтынхан ард хоцорсон бүх өвөлжөө, хээрын сууц, жижиг тосгодыг галдан шатааж үгүй хийв. 25000 квадрат км газарт нэг шөнийн дотор бөөн түймэр асчээ.
Энэ мөчийг хүртэл Оросын харуулынхан Халимагуудын их нүүдлийн талаар юу ч мэдээгүй байв. Сандарч мэгдсэн Астраханы амбан захирагч чарга хөллөн энэ тухай мэдэгдэхээр биечлэн умардыг зорин хөдлөв. тэр өдөрт 300 майл газарыг туулан давхисаар, туйлдаа хүрч ядарсан амьтан хатан хааныхаа өмнө очжээ. Тэгээд эцсийн хүчээ шавхан байж хатан хаандаа бүхэл бүтэн нэг үндэстэн ганцхан шөнийн дотор зугтаад явчихсан итгэхийн аргагүй мэдээг хүргэжээ. Тэр дор нь хатан хаан генералуудаа цуглуулж, их цэрэг авч халимагийн хойноос мөрдөн хөөх, ямар ч үнээр хамаагүй нүүдлийг зогсоох, дүрвэгсдийг баривчлах, эсэргүүцвэл устгах тушаал өгчээ.
Зүүн тийш 500 орчим километрт Козакуудын амьдардаг Яик гол урсаж байв. Тэдгээр козакууд Халимагуудтай ихээхэн тулалддаг, өширхөж хонзогносон дайснууд нь байлаа. Халимагийн Хан харьяат ардаа улам шавдуулан урагшлуулсаар Яик гол хүрэв. Гэвч тоолшгүй олон хонь, бог мал явдал даахгүй хоцорч, үхэж үрэгджээ. Голын эрэг дээр ширүүн тулаан болж Козакууд 9000 Халимагийн амийг авав.
Козакууд жаахан амсхийж байгаад нүүдлийг гүйцэн очиж, Туркай гол хүрэх замыг нь хааж болох байв. Иймээс халимагуудад аль болох хурдан цааш хөдлөхөөс өөр арга байсангүй. Нүүдэл цааш хөдлөөд нэг өдөр болов уу үгүй юу маш ширүүн цасан шуурга эхэлж, нүүр нүдгүй цас, мөс, хүйтэн жавар шавхуурдаж эхлэв. Мал сүргээс ихэнхи нь осгож, үхэрнүүд нь цасанд шигдээд толгойгоо даахгүй унаж үлдэв. Халимагууд түр буудаллаж, үлдсэн хэдэн үхрээ алж, махны нөөц бэлтгэж авлаа.
Цас хөлдөж, гадарга дээгүүр нь морь тэмээ явж чадахаар болмогц нүүдэлчин олон шамдан хөдлөв. Морь малын туурай хага үсэрч, явдал нь саарна. Орхигдсон мал, агт морьдыг зовлонтой, удаан, аймшигт үхэл хүлээх.
Туркай гол хүрэх замд нэгэн том даваа (уул) байлаа. Тэр давааг Козакуудаас арай чүү түрүүлэн давж чадав. Халимагуудын чанх ардаас Оросын арми, дайсагнасан Башкир, Киргизийн болон бусад аймгуудын нэгдсэн цэрэг ойрхон нэхэж байв. өөр нэг Оросын цэргийн нэгтгэл Козакуудын хамтаар Туркай гол хүрэх замыг нь амдан тосож байлдахаар хөдлөв. Халимагууд Туркай гол хүртэл 2000 гаруй км газрыг туулж чадах эсэх нь замд тааралдах бусад голын гарам газрыг гарах аргагүй болгосон байх вий шалтгаалж байлаа.
Эцэс төгсгөлгүй мэт зовлон шаналалаар дүүрэн үхлийн гэмээр цуваа чадах чинээгээрээн урагшилсаар. Шөнөдөө хөлдөж хоносон нялхсаа эхчүүл нь орхиж явахаас өөр аргагүй. Хар тэнхээгээ барсан настайчуул нүүдлийн хурдыг дааж чадахгүй үлдэцгээнэ. Тэд орхин одож буй нүүдлийн цувааны ардаас гунигтайгаар харж их цасан дунд бөртийсөөр сууж хоцроно. өвгөчүүл нь нялх ач нартаа дулаан дахаа үлдээж, салах ёс гүйцэтгэнэ. Тэднийг алгуурхан хөлдөх аймшигт үхэл хүлээж байлаа. Зарим настай эмгэчүүл үхсэн үхрийн сэг тэврэн дулаацахыг оролдож, гунигт төгсгөлтэйгээ үл эвлэрэн тэмцэнэ. Шархагдагсад, сул доройтнуудаа ч гэсэн хувь заяанд нь даатгаад орхихоос өөр аргагүй болов. Гэхдээ тэднийг аль болох аврахыг хичээж байсан аж. Бүлтэй, чадалтай эрчүүд нь эмээлийнхээ бүүрэгнээс бусдынхаа морийг уяах, өвчтнөө дүүрэх, сундлах зэргээр хоёроороо явах аргагүй болох эцсийн мөч хүртэл зүтгэж байлаа. Галгүй, идэш уушгүй болсон нэгэн нь осгох нь алхам бүрт. Шөнө нойрондоо хэт автах юм бол үүрээр хэзээ ч дахин сэрэхээргүй болно. Энэ бол хэлэхийн аргагүй аймшигт нүүдэл байлаа. Арайхийж хавар болж дулаарсан ч үлдсэн хүмүүсийг Туркай гол хүрэхээс хамаагүй өмнө дайснууд гүйцэж ирэв. Жижиг тулаанууд байнга ар араасаа цувран үргэлжилнэ. Сүүлдээ дайснууд хаанаас дайраад байгаа нь мэдэгдэхээ больж, учир замбараагаа алдмой.
Гол гатлах гэж буй Халимагууд бол үнэхээр дарлагдаж зовсон зугтагсад болж хувирсан байлаа. Урьд нь тэд баяр баясгалангаар дүүрэн, элбэг хангалуун амьдарч, тарга сайтай үхэр сүргээ бэлчээж, Монгол эрийн шүтээн болсон эмнэг сайн адуу морьдоо сургаж унадаг хийморлог ард түмэн байв. Аз жаргалтай, сайн явсан цагтаа тэд тэмээг голсхийж, нэг их тоодоггүй байлаа. Гэвч зугтаж явахад нь голсон тэмээ голд орж, тэдний ганц найдвар нь болов. Ясандаа тултал турж эцсэн ч хэдэн тэмээ нь л нүүдлийн бэрхийг нугалж байлаа.
Хүүхэд, хөгшид нь үхэж, залуу эрчүүд олноороо тулаанд эрсдсэн тул нүүдлийн цуваа чимээ аниргүй, тун чиг дүнсгэр. Чимээгүй гунигийг дайсны зэрлэг довтолгоо л үе үе тасалдуулна. Анх гарсан хүмүүсийн гуравны нэг нь үгүй болжээ. Yлдсэн хүмүүс ясан дээр нөмөрсөн арьс болтлоо турж эцжээ. Дайснаас урьтсан мөч бүхнээ ашиглан, үлдсэн хэдэн маландаа шинэ ногоо идүүлж, хүн малгүй тэнхэрч авахыг хичээж байв.
Голын эрэг рүү дөхөх тусам тэднийг устгах тушаалтай дайснууд нь ч алхам бүрээр ойртсоор байсан тул алгуурлаж болохгүй байж. Голын гарамыг нүүдлийн цувааны сүүлч дөнгөж гатламагц тэртээ их талд аймшигтай тоос босч, тэнгэр харанхуйлав. энэ бол Орос, Козак, Киргиз, Башкирийн их цэргийн морьдын тоос биз. Халимагууд өдийг хүртэл 3,000 илүү км замыг туулаад байв, гэвч Монголын хил хүртэл дахиад энэ хэрийн зам үлдээд байлаа.
Хүлээж байснаар хамгийн аймшигтай таамаглал үнэн болов. Орос цэргийн давших хурд хэтэрхий удаан байна гэж тэсэж ядсан Башкир, Киргизүүд урагши түрүүлэн гарч Халимагуудыг гүйцэж довтлов. Халимагийн хан эцсийн хүчээ шавхан байж, цэргээ засаж тосон байлдав. Долоо хоног өдөр шөнөгүй зууралдан, асар их цус асгаруулан тулалдсаны эцэст Киргизүүдийг ялж, Башкир, Козак тэргүүтнийг дутаалгав.
Гэвч дайснууд нь дахиж хүчээ зузаатгаад эргэж дайрах нь дэндүү тодорхой. Ядарч туйлдсан Халимагуудын ихэнхи нь бууж өгөхөд бэлэн байлаа. Зугтах санааг гаргаж, бүгдийг удирдсан Уваши Хунтайж бүх хариуцлагийг өөр дээрээ хүлээж, Цагаан Хаанд очоод шийтгүүлье харин ард түмнийг минь битгий алаач гэж гуйяа. Халимагийн баатарлаг гавьяаг тоочвол хатан хаан Катарина өршөөх нь гарцаагүй гэв. Гэвч Цэвэгдорж энэ хүртэл зугтлаа, үр дүнг нь үзье, эцсээ хүртэл тэмцье гэж ятгав. Тэр дороо аймгуудын ахлагч нарын хурилдаан болов. Ноён бүр үгээ хэлэв. Цөхөрч туйлдсан тэд зовлон зүдүүрээ мартан байж Монгол хурилдаан хийх ёс жаягаа гүйцэтгэв. Зөвлөлдсөний эцэст : Хэдий Оросын хатан хаан өршөөж тун магадгүй гэлээ Башкирууд биднийг яавч зүгээр орхихгүй. иймээс цааш зугтья гэсэн санал давамгайлав.
Энэ шийдвэрээ гаргамагцаа асар хурдан хэрэгжүүлж эхлэв. Дорно зүгийг зорин үтэр түргэн хөдлөв. Тэдний өмнө их цөл дурайн угтаж байлаа. Аль хэдийн зун болсон тул тэнд халуу шатна гэж тоймгүй. Хэдхэн сарын өмнө хөлдөж үхэх аюулаас арайхийж мултарсан нүүдэлчдээс олон нь хэт халуунд амиа алдав. Морь малын тамир тасран унаж байв. Цангах, харангадах нь хамгийн аймшигтай, зовиуртай тарчилгаан болж, ойр орчим орших бүх худаг, шавар шалбааг, гол горхийг өлсөж ядарсан мянга мянган зугтагсад дусал ч үлдээлгүй шимж соров.
Халимагуудыг жаахан амсхийж болохуйц гайгүй газар хүрмэгц л Башкирууд улайран довтолж байлаа. Башкирууд тэднийг бүрэн бүсэлжээ. Халимаг эрчүүд зэр зэвсэг, сум зэрэг байдгаа бараад, бүх хутга сэлмээ хугартал тэмцсэний дараа дайснуудаа ноцон барьж хурц шүднүүдээ шигтгэн тас хазаж, тасар татаж явав.
Волга мөрний эрэг дээрээ баяр хөөртэй эхэлсэн нүүдлээс бүтэн найман сарын дараа буюу ес дүгээр сарын дундуур Халимагууд Тэнгэр нууранд хүрч, Манж гүрний хил дээр ирэв. Нуурын эрэг дээр зүрх шимшрэм явдал болов. Их цөлийг арайхийж туулсан морь мал, хүмүүс бүгд хүйтэн ус руу ухаан жолоогүй дайрцгаав. Замдаа бие биенээ унаган дарав. Халимагуудыг усанд хүрэв үү үгүй юу Башкирууд араас нь дайран оров. Башкирууд энэ удаа цуснаас илүү усанд улганасан шунаж байв. Башкир дайчид хатаж омголтсон уруулаа усанд дүрж, цангаагаа гаргангуутаа сэлмээ шүүрэн уснаас дөнгөж цухуйх улаан залаат малгай бүхий толгойнуудыг тас цавчиж эхлэв. Алхам бүрт гардан тулаан өрнөж, Халимагууд нуурын гүн рүү шахагдаж эхлэв. өчнөөн их мөрөөсөл болсон усандаа олон хүн живж үхэв.
Золоор Манжийн хааны Монгол цэргүүд ойр байв. Тэд дайран ирж чөтгөр, шуламын Башкируудыг хиартал цохиж цөл рүү буцааж хөөлөө. Халимагууд ингэж аюулгүй байдалд оржээ. Манжийн хаан тэдэнд Идшийн голд нутаг зааж өгч суулгав. Нутгаа тэмцэж нүүсэн Халимаг түмнээс гуравны нэг хүрэхтэй, үгүйтэй нь л 6000 гаруй км урттай тамын аялалаас амьтай, голтой төдий тэсэж гарсан байлаа. 300000 Халимагуудаас 200000 аас илүү нь нүүдлийн замд үрэгдсэн гэсэн үг ээ.
Энэ аймшигт түүх бол талын зоригт нүүдэлчид эрх чөлөөнийхөө төлөө бүхэл бүтэн тивийг цусаараа хэмжиж, алд газар бүрт нь амь биеэрээн золиос төлж чаддагийг харуулах бөлгөө.
Эх сурвалж: http://chonoson.blogspot.com/2007/01/blog-post_05.html
Хэдэн шийдэмгий эрчүүд Түвд, Монголыг эрхэндээ оруулаад байсан Манж руу очив. Манжийн хаан зөөлөн засаг, газар нутаг амлав. Түүнчлэн: " та нар нутагтаа ирснээр дураараа нүүж сууж, бурхан шашнаа хэнээс ч айж эмээлгүйгээр чөлөөтэй шүтэх болно" гэж уламжлуулав. Халимаг ноёдод энэ л ганц гарц байв. Тэд гэр бүл, албат иргэд, бүхий л мал сүргээ аваад хуучин нутгаа тэмүүлэн зорихоор тохиров.
Халимагийн хан Манжийн хил хүртэл нүцгэн уудам тал, элчилгүй халуун цөлөөс бүрдэх олон зуун, хэдэн мянган км зам туулах учиртайг түгшингүй тооцоолж байв. Yүнээс гадна тэдний замд алхам бүрт тааралдах эртний өст Башкир, Киргиз болон бусад нүүдэлчин аймгууд дайран довтлох нь тодорхой. Түүнчлэн Орос гүрэн өөрсдийн харьяанаас бүхэл бүтэн нэг үндэстэнг бүхий л мал сүрэгтэй нь цуг зүгээр л тавиад явуулна гэж үгүй, Халимагуудын заналт дайсан Козакуудыг араас нь нэхүүлж, голтой бүхнийг нь хядуулах болно.
Ийм учир хуран цугласан халимаг ноёдод шийд гаргахад тун хүнд байлаа. Тэд өөрсдийн цорын ганц баялаг болох тал дүүрэн бэлчих мал сүргээ бахархан харж, тэдний мөөрөлдөх, майлалдах дууг таашаан сонсоно. Гэвч хэрэв энэ мал сүрэг үгүй болвол Халимаг түмэн хэрхэн амьдрах вэ? Гэр бүрт хашхиралдан, уйлалдах бяцхан үрс нь өсөж томроод хэн болох вэ? Тэдэнд 2 л гарц байлаа: нэг бол хуучин нутгаа зорих эсвэл тэндээ үлдэж үндэстнийхээ хувьд мөхөх.
Хавчилт, шахалтаас залхсан ард түмэн нутгаа хаяж нүүхээр шийдэв. Хүн төрөлхтөний түүхэнд гарсан өөр нэгэн алдартай нүүдэл бол Эксодус, Египетээс гарсан Еврей нарын нүүдэл юм. Мозесийн адилаар Халимагийн удирдагч ард түмнээ уриалан дуудаж, нэг дүгээр сарын эхээр Волга мөрний эргээс хөдөлжээ.
Баруун Халмагчууд тохирсон дохиог сонсоогүй юу эсвэл гол гаталж чадсангүй юу мөрний нөгөө эрэгт үлдэж хоцорчээ. Хожим тэд Каспийн тэнгисийн орчим суурьшсан юм. Оросын хувьсгалаар цагаан хаанд үнэнч байж, түүнийг дэмжсэнийхээ шийтгэлийг хатуу ширүүнээр амсчээ. Дэлхийн хоёр дугаар дайны үеээр ч тэднийг олноор нь устгажээ. Америкийн Нью Жерси болон бусад газар дүрвэгч Халимагууд цөөн тоогоор амьдарч байна. Мөн Оросын холбооны улсад Халимагийн улс оршин буй.
Зүүн Халимагчууд 300000 иргэдээ аван алс хол орших уугуул нутгаа зорин босов.Бэлтгэлээ сайтар базаасан байв. Халимагийн морьтон баатрууд дайран байлдах-, болон хамгаалан дагалдах- ангиудад хуваагдаж үүргээ хурдан, гавшгай, найдвартай биелүүлж байв. Ачаа хөсөг, эмэгтэйчүүл хүүхдүүдийг суулгасан уртаас урт тэмээн жингийн цувааг зарим нь хамгаалж байхад, бусад нь буу, сум хүрэх зайд явж гадны довтолгоог хамгаалан байлдаж байв. Оросуудаас зугтаж буйг нь саатуулах гэсэн хэн бүхнийг урьдаас нь довтолж устган сөнөөхөөр шилмэл эрчүүдээс бүрдсэн тусгай анги ч байгуулав.
Арын хамгаалалтынхан ард хоцорсон бүх өвөлжөө, хээрын сууц, жижиг тосгодыг галдан шатааж үгүй хийв. 25000 квадрат км газарт нэг шөнийн дотор бөөн түймэр асчээ.
Энэ мөчийг хүртэл Оросын харуулынхан Халимагуудын их нүүдлийн талаар юу ч мэдээгүй байв. Сандарч мэгдсэн Астраханы амбан захирагч чарга хөллөн энэ тухай мэдэгдэхээр биечлэн умардыг зорин хөдлөв. тэр өдөрт 300 майл газарыг туулан давхисаар, туйлдаа хүрч ядарсан амьтан хатан хааныхаа өмнө очжээ. Тэгээд эцсийн хүчээ шавхан байж хатан хаандаа бүхэл бүтэн нэг үндэстэн ганцхан шөнийн дотор зугтаад явчихсан итгэхийн аргагүй мэдээг хүргэжээ. Тэр дор нь хатан хаан генералуудаа цуглуулж, их цэрэг авч халимагийн хойноос мөрдөн хөөх, ямар ч үнээр хамаагүй нүүдлийг зогсоох, дүрвэгсдийг баривчлах, эсэргүүцвэл устгах тушаал өгчээ.
Зүүн тийш 500 орчим километрт Козакуудын амьдардаг Яик гол урсаж байв. Тэдгээр козакууд Халимагуудтай ихээхэн тулалддаг, өширхөж хонзогносон дайснууд нь байлаа. Халимагийн Хан харьяат ардаа улам шавдуулан урагшлуулсаар Яик гол хүрэв. Гэвч тоолшгүй олон хонь, бог мал явдал даахгүй хоцорч, үхэж үрэгджээ. Голын эрэг дээр ширүүн тулаан болж Козакууд 9000 Халимагийн амийг авав.
Козакууд жаахан амсхийж байгаад нүүдлийг гүйцэн очиж, Туркай гол хүрэх замыг нь хааж болох байв. Иймээс халимагуудад аль болох хурдан цааш хөдлөхөөс өөр арга байсангүй. Нүүдэл цааш хөдлөөд нэг өдөр болов уу үгүй юу маш ширүүн цасан шуурга эхэлж, нүүр нүдгүй цас, мөс, хүйтэн жавар шавхуурдаж эхлэв. Мал сүргээс ихэнхи нь осгож, үхэрнүүд нь цасанд шигдээд толгойгоо даахгүй унаж үлдэв. Халимагууд түр буудаллаж, үлдсэн хэдэн үхрээ алж, махны нөөц бэлтгэж авлаа.
Цас хөлдөж, гадарга дээгүүр нь морь тэмээ явж чадахаар болмогц нүүдэлчин олон шамдан хөдлөв. Морь малын туурай хага үсэрч, явдал нь саарна. Орхигдсон мал, агт морьдыг зовлонтой, удаан, аймшигт үхэл хүлээх.
Туркай гол хүрэх замд нэгэн том даваа (уул) байлаа. Тэр давааг Козакуудаас арай чүү түрүүлэн давж чадав. Халимагуудын чанх ардаас Оросын арми, дайсагнасан Башкир, Киргизийн болон бусад аймгуудын нэгдсэн цэрэг ойрхон нэхэж байв. өөр нэг Оросын цэргийн нэгтгэл Козакуудын хамтаар Туркай гол хүрэх замыг нь амдан тосож байлдахаар хөдлөв. Халимагууд Туркай гол хүртэл 2000 гаруй км газрыг туулж чадах эсэх нь замд тааралдах бусад голын гарам газрыг гарах аргагүй болгосон байх вий шалтгаалж байлаа.
Эцэс төгсгөлгүй мэт зовлон шаналалаар дүүрэн үхлийн гэмээр цуваа чадах чинээгээрээн урагшилсаар. Шөнөдөө хөлдөж хоносон нялхсаа эхчүүл нь орхиж явахаас өөр аргагүй. Хар тэнхээгээ барсан настайчуул нүүдлийн хурдыг дааж чадахгүй үлдэцгээнэ. Тэд орхин одож буй нүүдлийн цувааны ардаас гунигтайгаар харж их цасан дунд бөртийсөөр сууж хоцроно. өвгөчүүл нь нялх ач нартаа дулаан дахаа үлдээж, салах ёс гүйцэтгэнэ. Тэднийг алгуурхан хөлдөх аймшигт үхэл хүлээж байлаа. Зарим настай эмгэчүүл үхсэн үхрийн сэг тэврэн дулаацахыг оролдож, гунигт төгсгөлтэйгээ үл эвлэрэн тэмцэнэ. Шархагдагсад, сул доройтнуудаа ч гэсэн хувь заяанд нь даатгаад орхихоос өөр аргагүй болов. Гэхдээ тэднийг аль болох аврахыг хичээж байсан аж. Бүлтэй, чадалтай эрчүүд нь эмээлийнхээ бүүрэгнээс бусдынхаа морийг уяах, өвчтнөө дүүрэх, сундлах зэргээр хоёроороо явах аргагүй болох эцсийн мөч хүртэл зүтгэж байлаа. Галгүй, идэш уушгүй болсон нэгэн нь осгох нь алхам бүрт. Шөнө нойрондоо хэт автах юм бол үүрээр хэзээ ч дахин сэрэхээргүй болно. Энэ бол хэлэхийн аргагүй аймшигт нүүдэл байлаа. Арайхийж хавар болж дулаарсан ч үлдсэн хүмүүсийг Туркай гол хүрэхээс хамаагүй өмнө дайснууд гүйцэж ирэв. Жижиг тулаанууд байнга ар араасаа цувран үргэлжилнэ. Сүүлдээ дайснууд хаанаас дайраад байгаа нь мэдэгдэхээ больж, учир замбараагаа алдмой.
Гол гатлах гэж буй Халимагууд бол үнэхээр дарлагдаж зовсон зугтагсад болж хувирсан байлаа. Урьд нь тэд баяр баясгалангаар дүүрэн, элбэг хангалуун амьдарч, тарга сайтай үхэр сүргээ бэлчээж, Монгол эрийн шүтээн болсон эмнэг сайн адуу морьдоо сургаж унадаг хийморлог ард түмэн байв. Аз жаргалтай, сайн явсан цагтаа тэд тэмээг голсхийж, нэг их тоодоггүй байлаа. Гэвч зугтаж явахад нь голсон тэмээ голд орж, тэдний ганц найдвар нь болов. Ясандаа тултал турж эцсэн ч хэдэн тэмээ нь л нүүдлийн бэрхийг нугалж байлаа.
Хүүхэд, хөгшид нь үхэж, залуу эрчүүд олноороо тулаанд эрсдсэн тул нүүдлийн цуваа чимээ аниргүй, тун чиг дүнсгэр. Чимээгүй гунигийг дайсны зэрлэг довтолгоо л үе үе тасалдуулна. Анх гарсан хүмүүсийн гуравны нэг нь үгүй болжээ. Yлдсэн хүмүүс ясан дээр нөмөрсөн арьс болтлоо турж эцжээ. Дайснаас урьтсан мөч бүхнээ ашиглан, үлдсэн хэдэн маландаа шинэ ногоо идүүлж, хүн малгүй тэнхэрч авахыг хичээж байв.
Голын эрэг рүү дөхөх тусам тэднийг устгах тушаалтай дайснууд нь ч алхам бүрээр ойртсоор байсан тул алгуурлаж болохгүй байж. Голын гарамыг нүүдлийн цувааны сүүлч дөнгөж гатламагц тэртээ их талд аймшигтай тоос босч, тэнгэр харанхуйлав. энэ бол Орос, Козак, Киргиз, Башкирийн их цэргийн морьдын тоос биз. Халимагууд өдийг хүртэл 3,000 илүү км замыг туулаад байв, гэвч Монголын хил хүртэл дахиад энэ хэрийн зам үлдээд байлаа.
Хүлээж байснаар хамгийн аймшигтай таамаглал үнэн болов. Орос цэргийн давших хурд хэтэрхий удаан байна гэж тэсэж ядсан Башкир, Киргизүүд урагши түрүүлэн гарч Халимагуудыг гүйцэж довтлов. Халимагийн хан эцсийн хүчээ шавхан байж, цэргээ засаж тосон байлдав. Долоо хоног өдөр шөнөгүй зууралдан, асар их цус асгаруулан тулалдсаны эцэст Киргизүүдийг ялж, Башкир, Козак тэргүүтнийг дутаалгав.
Гэвч дайснууд нь дахиж хүчээ зузаатгаад эргэж дайрах нь дэндүү тодорхой. Ядарч туйлдсан Халимагуудын ихэнхи нь бууж өгөхөд бэлэн байлаа. Зугтах санааг гаргаж, бүгдийг удирдсан Уваши Хунтайж бүх хариуцлагийг өөр дээрээ хүлээж, Цагаан Хаанд очоод шийтгүүлье харин ард түмнийг минь битгий алаач гэж гуйяа. Халимагийн баатарлаг гавьяаг тоочвол хатан хаан Катарина өршөөх нь гарцаагүй гэв. Гэвч Цэвэгдорж энэ хүртэл зугтлаа, үр дүнг нь үзье, эцсээ хүртэл тэмцье гэж ятгав. Тэр дороо аймгуудын ахлагч нарын хурилдаан болов. Ноён бүр үгээ хэлэв. Цөхөрч туйлдсан тэд зовлон зүдүүрээ мартан байж Монгол хурилдаан хийх ёс жаягаа гүйцэтгэв. Зөвлөлдсөний эцэст : Хэдий Оросын хатан хаан өршөөж тун магадгүй гэлээ Башкирууд биднийг яавч зүгээр орхихгүй. иймээс цааш зугтья гэсэн санал давамгайлав.
Энэ шийдвэрээ гаргамагцаа асар хурдан хэрэгжүүлж эхлэв. Дорно зүгийг зорин үтэр түргэн хөдлөв. Тэдний өмнө их цөл дурайн угтаж байлаа. Аль хэдийн зун болсон тул тэнд халуу шатна гэж тоймгүй. Хэдхэн сарын өмнө хөлдөж үхэх аюулаас арайхийж мултарсан нүүдэлчдээс олон нь хэт халуунд амиа алдав. Морь малын тамир тасран унаж байв. Цангах, харангадах нь хамгийн аймшигтай, зовиуртай тарчилгаан болж, ойр орчим орших бүх худаг, шавар шалбааг, гол горхийг өлсөж ядарсан мянга мянган зугтагсад дусал ч үлдээлгүй шимж соров.
Халимагуудыг жаахан амсхийж болохуйц гайгүй газар хүрмэгц л Башкирууд улайран довтолж байлаа. Башкирууд тэднийг бүрэн бүсэлжээ. Халимаг эрчүүд зэр зэвсэг, сум зэрэг байдгаа бараад, бүх хутга сэлмээ хугартал тэмцсэний дараа дайснуудаа ноцон барьж хурц шүднүүдээ шигтгэн тас хазаж, тасар татаж явав.
Волга мөрний эрэг дээрээ баяр хөөртэй эхэлсэн нүүдлээс бүтэн найман сарын дараа буюу ес дүгээр сарын дундуур Халимагууд Тэнгэр нууранд хүрч, Манж гүрний хил дээр ирэв. Нуурын эрэг дээр зүрх шимшрэм явдал болов. Их цөлийг арайхийж туулсан морь мал, хүмүүс бүгд хүйтэн ус руу ухаан жолоогүй дайрцгаав. Замдаа бие биенээ унаган дарав. Халимагуудыг усанд хүрэв үү үгүй юу Башкирууд араас нь дайран оров. Башкирууд энэ удаа цуснаас илүү усанд улганасан шунаж байв. Башкир дайчид хатаж омголтсон уруулаа усанд дүрж, цангаагаа гаргангуутаа сэлмээ шүүрэн уснаас дөнгөж цухуйх улаан залаат малгай бүхий толгойнуудыг тас цавчиж эхлэв. Алхам бүрт гардан тулаан өрнөж, Халимагууд нуурын гүн рүү шахагдаж эхлэв. өчнөөн их мөрөөсөл болсон усандаа олон хүн живж үхэв.
Золоор Манжийн хааны Монгол цэргүүд ойр байв. Тэд дайран ирж чөтгөр, шуламын Башкируудыг хиартал цохиж цөл рүү буцааж хөөлөө. Халимагууд ингэж аюулгүй байдалд оржээ. Манжийн хаан тэдэнд Идшийн голд нутаг зааж өгч суулгав. Нутгаа тэмцэж нүүсэн Халимаг түмнээс гуравны нэг хүрэхтэй, үгүйтэй нь л 6000 гаруй км урттай тамын аялалаас амьтай, голтой төдий тэсэж гарсан байлаа. 300000 Халимагуудаас 200000 аас илүү нь нүүдлийн замд үрэгдсэн гэсэн үг ээ.
Энэ аймшигт түүх бол талын зоригт нүүдэлчид эрх чөлөөнийхөө төлөө бүхэл бүтэн тивийг цусаараа хэмжиж, алд газар бүрт нь амь биеэрээн золиос төлж чаддагийг харуулах бөлгөө.
Эх сурвалж: http://chonoson.blogspot.com/2007/01/blog-post_05.html
Sunday, December 2, 2007
Монгол улсад хандах Өвөр Монголын Ардын Намын байр суурь
Өвөр Монгол Ардын Нам /ӨМАН/ нь 1997.3.20-нд АНУ-н Нью-Йорк хотод анх албан ёсоор байгуулагдав. ӨМАН-н тэмцлийн эцсийн зорилго бол энхийн замаар Өвөр Монгол дахь Хятадын Коммунист намын ноёрхлыг эцэс болгож, тусгаар тогтносон Өвөр Монгол улсыг байгуулна. Эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэж буй Өвөр Монголын ард түмний шударга тэмцлийг чин сэтгэлээсээ талархан дэмжигч аливаа улсын иргэн НЭМАН-д элсэж гишүүн нь болж болно”
ӨМАН-н хөтөлбөрөөс
Өвөр Монгол Ардын Нам /ӨМАН/ нь түүхийн онцгой нөхцөлд байгуулагдсан бөгөөд эрх чөлөөнийхөө төлөө олон арван жилийн турш мятрашгүй тэмцэж ирсэн Өвөрмонголчуудын шударга тэмцлийн үр дүнтэй шууд холбоотой. Мэдээж, аливаа зүйл мэндэлж, торнин өсөж, түмэн бэрхшээлийг даван туулсны эцэст эрийн цээнд хүрэхжамтай. Үүнтэй адил, ӨМАН нь байгуулагдсанаасаа хойш олон бэрхшээлтэй тулгарч, гадаад дотоодын олон сөрөг хүчин зүйлээс шалтгаалан, энэдэж гэнэдэж, бүдэрч алдсан тал нэлээд бий.
Бид алдаа дутагдлаа зоригтой хүлээн зөвшөөрч хатуу дүгнэлт хийж, цаашдын тэмцэлдээ улам зориг хатуужин, улам эв нэгдэлтэй, улам дайчин шаргуу тэмцэх болно. ӨМАН-н сүүлийн 9 жилийн тэмцлийн бартаатай замаар замнахдаа аажмаар нялх балчираасаа салж, өсөн өндийж, улам боловсронгуй, улам хатуужсан улс төрийн нам болж бойжиж байна. Дэлхийн улс төрийн байдал Хятадын дотоодын гүн гүнзгий хямрал, Түвд, Уйгар, Өвөр Монголын тогтворгүй байдал нь ӨМАН-г нэг өдөр ч амирлангуй байхыг үл зөвшөөрнө.
Бид тасралтгүй ӨМАН-аа хөгжүүлж, намынхаа стратеги, тактикийг улам боловсронгуй болгож, бусад улс орон, бусад улс төрийн байгууллагуудтай харьцах талаар өөрсдийнхөө байр сууриа тодруулах шаардлагатай. Ингэсний үр дүнд ӨМАН нь сая Өвөр Монголынхоо хувь заяа, Өвөрмонголчуудын ирээдүйн төлөө үүрэх хариуцлагаа нэр төртэй биелүүлж, боловсорсон, хатуужсан, улс төрийн хүчин болж чадна. Тухайлбал, Монгол улсад хандах ӨМАН-н байр суурь тодорхой, зөв байх шаардлагатай.
Учир нь Өвөр Монголчууд /Өмнөт Монгол/ хэдийгээр хэл соёл нэгтэй, удам угсаа нэгтэй Монгол үндэстний нэг хэсэг байгаа ч, Хятад Орос хоёр гүрний шахалтаар түүхийн бараг 100 жилийн турш Монгол улсынхаа нэгэн дээвэр дор, Монгол хэмээх нэгэн гэр бүлд багтаж амьдарч байгаагүй нь үнэн. Их гүрнүүд санаатайгаар Өвөр Монгол, Монгол улсын ард түмний хооронд яс хаяж, тэдний дунд зарим талаар үл ойлголгох, үл итгэлцэх уур амьсгал бий болгож чаджээ. Монгол улсын зарим ухвар мөчид иргэд Өвөр Монголчуудыг Хятадаас үл ялган, шууд “хужаа” гэж хараан доромжилно.
Нэг талаас, тэд Өвөрмонгол хүнийг БНХАУ-ын иргэн хэмээн үзэж байгаа бололтой, бас орчин үеийн олон улсын гэрээ хуулиудын нөлөө нөлөөлсөн байж магадгүй. Нөгөө талаас, тэд Монгол улсын үнэн түүхийг хагас дутуу мэдэж байгаа, дэлхийг донсолгож байсан агуу Их Монгол үндэстний туулсан яруу алдарт замналыг гүйцэт мэдэхгүй, мах цусны тасархай Өвөр Монгол ахан дүүсээ дутуу ойлгосны гайгаар ийнхүү цэвдэг хүйтэн ханддаг болсон байна. Юутай харамсалтай! юутай инээдэмтэй. Монгол улсын мах цусны тасархай Өвөрмонгол ахан дүүс тань сайн дураар Хятадын эрхшээлд ороогүй шүү, хүчинд автан аргагүй эрхэнд Шар лууны аманд орсон /одоохондоо/.
Үүнийг Монгол улсын ард түмэн минь ойлгоосой! Хятадын колончлогчдын харгис дарлал дор түмэн зовлон амсаж буй, эрх чөлөөнийхөө төлөө чадан ядан тэмцэж яваа Өвөр Монгол ахан дүүсээ зөв ойлгоорой. Өвөр Монгол ахан дүүсээ дандаа буруу ойлгож, цэвдэг ханддаг хүн Монгол улсад тун цөөн байгаа нь баярлууштай.Өвөр Монгол Ардын Нам энэ хэвийн бус үзэгдлийг Монгол улсын төрийн бодлого биш, Монгол улсын бүх ард түмний хандлага байр суурь биш гэдгийг сайтар мэдэж, зөв ойлгож байгаа бөгөөд хэзээ ч Монгол улс , Монголын ард түмэнд гомдож байгаагүй.
Манай ӨМАН-н байр суурь тодорхой. Монгол улсын ард түмэн бол Өвөр Монголчууд бидний мах цусны тасархай ахан дүүс, бид бүгд Эзэн Чингис хааны баатарлаг үр сад мөн. Монгол улс зөвхөн Халх Монголчуудын эх орон төдий биш бас бүх Монголчуудын эх орон , дэлхийн Монгол туургатны хүсэн тэмүүлдэг Монгол Эх орон! Монгол хүн болж төрсний учир, бидэнд өөр сонголт байхгүй, учир нь бидний зүрх сэтгэл, оюун ухаан, амьсгаа бүр маань Монгол руу гагцхүү эрх чөлөөт, тусгаар тогтносон Монгол эх орон руу тэмүүлнэ, зөвхөн Монгол улс руу…Мэдээж, өнөөгийн Монгол улс хөгжлөөрөө АНУ, Япон, Баруун Европын улстай зүйрлэхийн аргагүй. Газар зүйн байршил, түүхийн болон орчин үеийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан Монгол улс бүх монголчуудын хүссэнчлэн түргэн хөгжиж чадахгүй л байна, зарим талаар хоцронгуй хэвээр.
Энэ бол үнэн. Хэдий ийм байгаа ч, ядуу зүдүү байсан ч эрх чөлөөт тусгаар тогтносон Монгол улс гүрнүүдтэй эрх тэгш харьцаж Чингис хааны маань байгуулсан “Монгол” хэмээх яруу алдарт нэрийг дэлхийд дуурсгаж байна, мандуулж байна. Монгол улс бол дэлхийн бүх монголчуудын зүрх сэтгэлийг нь соронзон мэт татсан эх орон, тэдний бахдан бахархах хүсэл мөрөөдлийн орон. “Сиймхий ч гэсэн миний гэр минь.Сэгсгэр ч гэсэн ээж минь” хэмээх Монгол зүйр үг бий. Учир иймд Монгол улсын өнөөгийн хөгжил нь удаашралтай, амьдрал ахуй нь хоцрогдонгуй гээд Монгол эх орноо голж гоочлох ёсгүй! Эрхгүй! Харамсалтай нь , зарим Өвөрмонголчууд Бээжингийн ухуулга сурталчилгаанд хууртагдан , “Монгол улс хөгжлөөрөө Өвөр Монголоос хол хоцорсон. Монголын Улаанбаатар манай Бээжингийн хаана ч хүрэхгүй” хэмээн балайрна, донгосно.
Энэхүү байр суурь, хандлагыг ӨМАН буруу хэмээн үзэж байна. ӨМАН “Хөгжлөөрөө хоцрогдонгуй ч манай Монгол эх орон. Миний Монгол эх орон. Манай Бээжин биш, манай Улаанбаатар, миний Улаанбаатар!” гэсэн байр суурьтай. Түүх сөхөж, өнөөгийн бодит байдлыг үнэнээр нь өгүүлбээс: Хятадын эзэрхэг зандалчид Өвөр Монголын маань түрэмгийлэн эзэлснээс хойш, дэлхийн түүхэнд байгаагүй хамгийн харгис, хамгийн жигшүртэй колончлолын ноёрхолоо тогтоож , Өвөр Монголчуудын эсрэг аймаглан устгах, хүчээр хятадчилан уусгах төрийн бодого явуулж ирсэн.
Монгол хэмээх нэртэй Монгол хүн бүрийг устгаж сөнөөхийн сацуу сая сая хятад цагаачдын Цагаан Хэрэмийн цаанаас Өвөр Монгол руу өдөр шөнөгүй нүүлгэн суурьшуулсаар… Монгол хэл соёл мөхөхийн ирмэгт тулаад байна. Цадахаа мэдэхгүй Хятад цагаачид хэмжээнээс хэтэрсэн тул Өвөр Монголын бэлчээр нутаг, газар ус, ой мод бүхэлдээ сүйдэж экологийн сүйрэлд нэгэнт орсон байна. Өвөр Монголчууд гал усны гашуун зовлонгийн дунд тарчлан зовж байна. Үүнийг дэлхийн бүх улс үндэстэн сайн мэднэ. “Булсан ч бултайна, далдалсан ч дардайна”.
Харин ухвар мөчид зарим Өвөрмонголчууд Монгол гаралтайгаа умартан, Бээжингийн харгис ноёрхолыг жигшин үзэхгүй, зовж буй Өвөр Монгол ахан дүүсээ хайрлан өрөвдөхгүй мөртлөө өөрсдийг нь дарамталж буй хятад ноёддоо пүүдэр түрхэн гоёлж, магтан дуулж бялдуучилна. Юутай инээдэмтэй. Юутай гутамшигтай. Жинхэнэ боолын сэтгэлгээтэй боол! Эзнийхээ их хөрөнгө зоорийг магтан сайрхсан усан тэнэг боолтой адилхан, хөөрхийеэ. Зарим Өвөрмонголчууд ийм өрөвдөлтэй байдалд орсонд бид үнэнхүү сэтгэл зовинож үнэнхүү ойлгож ядаж байна.
Эзэн Чингис хааны маань ижилхэн үр ач нь болсон Монгол улсын ард түмэн бол Өвөр Монголчууд бидний мах цусны тасархай төрсөн ахан дүүс мөнөөс мөн! Монголын ард түмэн түүхийн урт удаан хугацаанд, хоёр их гүрний хавчилган дор, далайд гарцгүй газар шороондоо, мянган бэрхшээл, түмэн зовлон туулан өнөөг хүртэл бүх Монголчуудын эх орон болсон Монгол улсынхаа эрх чөлөө, тусгаар тогтнол ба нэр хүндийг нь баттай хамгаалсаар, найдвартай мандуулан таpaacaap яваа нь юутай бахархууштай юутай баярлууштай!
Дэлхийн бүх Монголчууд Монгол улсын ард түмнээр бахархана. Чин сэтгэлээсээ та бүхэнд баярлалаа гэж хэлж байна. Монгол улсын ард түмэн бол Өвөр Монголчууд бидний, дэлхийн бүх Монголчуудын ахан дүүс мөн. Бид та нараараа бахархаж явна. Халх Монголчууд ахан дүүс минь ээ, бид та нартаа хайртай шүү. Энэ хайр маань хэзээ ч дундрахгүй, зүрх сэтгэлд маань үеийн үед бялхан цалгилах болно. Монгол улс, Монгол үндэстэн маань үеийн үед бадран мандтугай!
Өвөр Монгол Ардын Намын дарга Тэмцэлт /Ши Хай Мин/ Чингис хааны тооллын 801 оны өглөө. /Хятад хэлнээс орчуулсан М.Алтанбат/
Эх сурвалж:http://amgaa.blog.banjig.net/post.php?post_id=3913
ӨМАН-н хөтөлбөрөөс
Өвөр Монгол Ардын Нам /ӨМАН/ нь түүхийн онцгой нөхцөлд байгуулагдсан бөгөөд эрх чөлөөнийхөө төлөө олон арван жилийн турш мятрашгүй тэмцэж ирсэн Өвөрмонголчуудын шударга тэмцлийн үр дүнтэй шууд холбоотой. Мэдээж, аливаа зүйл мэндэлж, торнин өсөж, түмэн бэрхшээлийг даван туулсны эцэст эрийн цээнд хүрэхжамтай. Үүнтэй адил, ӨМАН нь байгуулагдсанаасаа хойш олон бэрхшээлтэй тулгарч, гадаад дотоодын олон сөрөг хүчин зүйлээс шалтгаалан, энэдэж гэнэдэж, бүдэрч алдсан тал нэлээд бий.
Бид алдаа дутагдлаа зоригтой хүлээн зөвшөөрч хатуу дүгнэлт хийж, цаашдын тэмцэлдээ улам зориг хатуужин, улам эв нэгдэлтэй, улам дайчин шаргуу тэмцэх болно. ӨМАН-н сүүлийн 9 жилийн тэмцлийн бартаатай замаар замнахдаа аажмаар нялх балчираасаа салж, өсөн өндийж, улам боловсронгуй, улам хатуужсан улс төрийн нам болж бойжиж байна. Дэлхийн улс төрийн байдал Хятадын дотоодын гүн гүнзгий хямрал, Түвд, Уйгар, Өвөр Монголын тогтворгүй байдал нь ӨМАН-г нэг өдөр ч амирлангуй байхыг үл зөвшөөрнө.
Бид тасралтгүй ӨМАН-аа хөгжүүлж, намынхаа стратеги, тактикийг улам боловсронгуй болгож, бусад улс орон, бусад улс төрийн байгууллагуудтай харьцах талаар өөрсдийнхөө байр сууриа тодруулах шаардлагатай. Ингэсний үр дүнд ӨМАН нь сая Өвөр Монголынхоо хувь заяа, Өвөрмонголчуудын ирээдүйн төлөө үүрэх хариуцлагаа нэр төртэй биелүүлж, боловсорсон, хатуужсан, улс төрийн хүчин болж чадна. Тухайлбал, Монгол улсад хандах ӨМАН-н байр суурь тодорхой, зөв байх шаардлагатай.
Учир нь Өвөр Монголчууд /Өмнөт Монгол/ хэдийгээр хэл соёл нэгтэй, удам угсаа нэгтэй Монгол үндэстний нэг хэсэг байгаа ч, Хятад Орос хоёр гүрний шахалтаар түүхийн бараг 100 жилийн турш Монгол улсынхаа нэгэн дээвэр дор, Монгол хэмээх нэгэн гэр бүлд багтаж амьдарч байгаагүй нь үнэн. Их гүрнүүд санаатайгаар Өвөр Монгол, Монгол улсын ард түмний хооронд яс хаяж, тэдний дунд зарим талаар үл ойлголгох, үл итгэлцэх уур амьсгал бий болгож чаджээ. Монгол улсын зарим ухвар мөчид иргэд Өвөр Монголчуудыг Хятадаас үл ялган, шууд “хужаа” гэж хараан доромжилно.
Нэг талаас, тэд Өвөрмонгол хүнийг БНХАУ-ын иргэн хэмээн үзэж байгаа бололтой, бас орчин үеийн олон улсын гэрээ хуулиудын нөлөө нөлөөлсөн байж магадгүй. Нөгөө талаас, тэд Монгол улсын үнэн түүхийг хагас дутуу мэдэж байгаа, дэлхийг донсолгож байсан агуу Их Монгол үндэстний туулсан яруу алдарт замналыг гүйцэт мэдэхгүй, мах цусны тасархай Өвөр Монгол ахан дүүсээ дутуу ойлгосны гайгаар ийнхүү цэвдэг хүйтэн ханддаг болсон байна. Юутай харамсалтай! юутай инээдэмтэй. Монгол улсын мах цусны тасархай Өвөрмонгол ахан дүүс тань сайн дураар Хятадын эрхшээлд ороогүй шүү, хүчинд автан аргагүй эрхэнд Шар лууны аманд орсон /одоохондоо/.
Үүнийг Монгол улсын ард түмэн минь ойлгоосой! Хятадын колончлогчдын харгис дарлал дор түмэн зовлон амсаж буй, эрх чөлөөнийхөө төлөө чадан ядан тэмцэж яваа Өвөр Монгол ахан дүүсээ зөв ойлгоорой. Өвөр Монгол ахан дүүсээ дандаа буруу ойлгож, цэвдэг ханддаг хүн Монгол улсад тун цөөн байгаа нь баярлууштай.Өвөр Монгол Ардын Нам энэ хэвийн бус үзэгдлийг Монгол улсын төрийн бодлого биш, Монгол улсын бүх ард түмний хандлага байр суурь биш гэдгийг сайтар мэдэж, зөв ойлгож байгаа бөгөөд хэзээ ч Монгол улс , Монголын ард түмэнд гомдож байгаагүй.
Манай ӨМАН-н байр суурь тодорхой. Монгол улсын ард түмэн бол Өвөр Монголчууд бидний мах цусны тасархай ахан дүүс, бид бүгд Эзэн Чингис хааны баатарлаг үр сад мөн. Монгол улс зөвхөн Халх Монголчуудын эх орон төдий биш бас бүх Монголчуудын эх орон , дэлхийн Монгол туургатны хүсэн тэмүүлдэг Монгол Эх орон! Монгол хүн болж төрсний учир, бидэнд өөр сонголт байхгүй, учир нь бидний зүрх сэтгэл, оюун ухаан, амьсгаа бүр маань Монгол руу гагцхүү эрх чөлөөт, тусгаар тогтносон Монгол эх орон руу тэмүүлнэ, зөвхөн Монгол улс руу…Мэдээж, өнөөгийн Монгол улс хөгжлөөрөө АНУ, Япон, Баруун Европын улстай зүйрлэхийн аргагүй. Газар зүйн байршил, түүхийн болон орчин үеийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан Монгол улс бүх монголчуудын хүссэнчлэн түргэн хөгжиж чадахгүй л байна, зарим талаар хоцронгуй хэвээр.
Энэ бол үнэн. Хэдий ийм байгаа ч, ядуу зүдүү байсан ч эрх чөлөөт тусгаар тогтносон Монгол улс гүрнүүдтэй эрх тэгш харьцаж Чингис хааны маань байгуулсан “Монгол” хэмээх яруу алдарт нэрийг дэлхийд дуурсгаж байна, мандуулж байна. Монгол улс бол дэлхийн бүх монголчуудын зүрх сэтгэлийг нь соронзон мэт татсан эх орон, тэдний бахдан бахархах хүсэл мөрөөдлийн орон. “Сиймхий ч гэсэн миний гэр минь.Сэгсгэр ч гэсэн ээж минь” хэмээх Монгол зүйр үг бий. Учир иймд Монгол улсын өнөөгийн хөгжил нь удаашралтай, амьдрал ахуй нь хоцрогдонгуй гээд Монгол эх орноо голж гоочлох ёсгүй! Эрхгүй! Харамсалтай нь , зарим Өвөрмонголчууд Бээжингийн ухуулга сурталчилгаанд хууртагдан , “Монгол улс хөгжлөөрөө Өвөр Монголоос хол хоцорсон. Монголын Улаанбаатар манай Бээжингийн хаана ч хүрэхгүй” хэмээн балайрна, донгосно.
Энэхүү байр суурь, хандлагыг ӨМАН буруу хэмээн үзэж байна. ӨМАН “Хөгжлөөрөө хоцрогдонгуй ч манай Монгол эх орон. Миний Монгол эх орон. Манай Бээжин биш, манай Улаанбаатар, миний Улаанбаатар!” гэсэн байр суурьтай. Түүх сөхөж, өнөөгийн бодит байдлыг үнэнээр нь өгүүлбээс: Хятадын эзэрхэг зандалчид Өвөр Монголын маань түрэмгийлэн эзэлснээс хойш, дэлхийн түүхэнд байгаагүй хамгийн харгис, хамгийн жигшүртэй колончлолын ноёрхолоо тогтоож , Өвөр Монголчуудын эсрэг аймаглан устгах, хүчээр хятадчилан уусгах төрийн бодого явуулж ирсэн.
Монгол хэмээх нэртэй Монгол хүн бүрийг устгаж сөнөөхийн сацуу сая сая хятад цагаачдын Цагаан Хэрэмийн цаанаас Өвөр Монгол руу өдөр шөнөгүй нүүлгэн суурьшуулсаар… Монгол хэл соёл мөхөхийн ирмэгт тулаад байна. Цадахаа мэдэхгүй Хятад цагаачид хэмжээнээс хэтэрсэн тул Өвөр Монголын бэлчээр нутаг, газар ус, ой мод бүхэлдээ сүйдэж экологийн сүйрэлд нэгэнт орсон байна. Өвөр Монголчууд гал усны гашуун зовлонгийн дунд тарчлан зовж байна. Үүнийг дэлхийн бүх улс үндэстэн сайн мэднэ. “Булсан ч бултайна, далдалсан ч дардайна”.
Харин ухвар мөчид зарим Өвөрмонголчууд Монгол гаралтайгаа умартан, Бээжингийн харгис ноёрхолыг жигшин үзэхгүй, зовж буй Өвөр Монгол ахан дүүсээ хайрлан өрөвдөхгүй мөртлөө өөрсдийг нь дарамталж буй хятад ноёддоо пүүдэр түрхэн гоёлж, магтан дуулж бялдуучилна. Юутай инээдэмтэй. Юутай гутамшигтай. Жинхэнэ боолын сэтгэлгээтэй боол! Эзнийхээ их хөрөнгө зоорийг магтан сайрхсан усан тэнэг боолтой адилхан, хөөрхийеэ. Зарим Өвөрмонголчууд ийм өрөвдөлтэй байдалд орсонд бид үнэнхүү сэтгэл зовинож үнэнхүү ойлгож ядаж байна.
Эзэн Чингис хааны маань ижилхэн үр ач нь болсон Монгол улсын ард түмэн бол Өвөр Монголчууд бидний мах цусны тасархай төрсөн ахан дүүс мөнөөс мөн! Монголын ард түмэн түүхийн урт удаан хугацаанд, хоёр их гүрний хавчилган дор, далайд гарцгүй газар шороондоо, мянган бэрхшээл, түмэн зовлон туулан өнөөг хүртэл бүх Монголчуудын эх орон болсон Монгол улсынхаа эрх чөлөө, тусгаар тогтнол ба нэр хүндийг нь баттай хамгаалсаар, найдвартай мандуулан таpaacaap яваа нь юутай бахархууштай юутай баярлууштай!
Дэлхийн бүх Монголчууд Монгол улсын ард түмнээр бахархана. Чин сэтгэлээсээ та бүхэнд баярлалаа гэж хэлж байна. Монгол улсын ард түмэн бол Өвөр Монголчууд бидний, дэлхийн бүх Монголчуудын ахан дүүс мөн. Бид та нараараа бахархаж явна. Халх Монголчууд ахан дүүс минь ээ, бид та нартаа хайртай шүү. Энэ хайр маань хэзээ ч дундрахгүй, зүрх сэтгэлд маань үеийн үед бялхан цалгилах болно. Монгол улс, Монгол үндэстэн маань үеийн үед бадран мандтугай!
Өвөр Монгол Ардын Намын дарга Тэмцэлт /Ши Хай Мин/ Чингис хааны тооллын 801 оны өглөө. /Хятад хэлнээс орчуулсан М.Алтанбат/
Эх сурвалж:http://amgaa.blog.banjig.net/post.php?post_id=3913
Subscribe to:
Posts (Atom)
